Thời gian qua, BBT Gulpataom có nhận bài chuyển tự Truyền thuyết Po Sah Inâ từ Akhar Thrah của tác giả Sohaniim, theo chúng tôi được biết truyền thuyết Po Sah Inâ có rất nhiều dị bản và gần đây nhất là việc các nhà nghiên cứu văn hóa – lịch sử Chăm cho rằng tên viết đúng của Po Sah Inâ phải là Po Sah Anaih, từ đó đã đặt ra cho chúng ta một câu hỏi về tên viết đúng của Po Sah Inâ là gì ? Hi vọng, bài chuyển tự sẽ giúp bạn đọc hiểu phần nào truyền thuyết Po Sah Inâ (có thể là dị bản) và mong nhận những thông tin, dữ liệu mới của đọc giả về tên thật sự của Po Sah Inâ.

                                                Damnây Po Sah Inâ

Di thun kra lieh ( 1440) Po. Sah Inâ mang suh saong yuon, nan Cam alah nduoc klak bel tel 37 thun mang hu patao wek, patao jek mak P.o Sah Inâ ba nao nagar Hué ngak [ ngap ] hadiep , pajiéng hu sa urang anak likei angan Lé Ang nan di ray patao Lé Nyeng Tong, su P.o Sah Inâ hu sa urang adei likei angan Po Thit saong dua urang kumuen angan P.o Kabrah P.o kabih, nan anak Po KaThit, P.o Sah Inâ patao jek mak ba nao Hué nan daok adei saong dua kumuen nao pak nagar pacam dep daok di palei raglai ( palei hamu rok) cuak kadaop ngak [ngap] thaik raglai p.a klah di urang krân hu, s.eng daok tak nan rok hamu ngak [ ngap ] mbeng hu nam tajuh thun, nan Cam di hu patao thi kreng nagar o tuy duah di grep bhaok linuai craoh jang oh mboh, biruw mang hadom krah pakar biai p.anduoc harak di grep palei cru, raglai kahaow duah mak anak likei sa pluh lima thun tel p.ak pluh thun tel ba lua harei paguen nan ba jiâ rai limah ka P.o jé, min grep krah pakar ngak [ ngap ] bindi biniai mak brak kruk mai diang di ngaok pabah mbeng jang tama tabiak saong hu caik dua urang khik tak nan, mang yah thei mai luai ka nyu luak, mang yah mboh thei oh luak nan mak ba mai, juai ngak [ngap] hagait di urang nan juai, tel harei klaoh paguon [paguen] cru raglai trun mai ralo thei jang luak tama, tel P.o Kabrah P.o Kabih mai tel krân mboh brak kruk diang gilac akaok wek di luak tama o, nan ginuor [ ginuer] jang mak ba tama p.a halar saong krah pakar, biruw mang krah pakar tangi yua haber blaoh s.ah oh luak tama brak kruk diang nan mai o kayua kudha hagait, s.ah ndom bitapak, biruw mang P.o Kabrah su uk wek lac: dahlak di luak o nan kayua muk kei dahlak hu kakei wek brak kruk saong kalik limaow saong dahlak nan sa darah sa pajaih tel harei kaya mâh také limaow ba jalan tuy tapa kraong nao taom nagar muk kei, mang duh yuw nan biruw mang adei sa-ai dahlak di luak o, hadom krah pakar ndom wek lac: amaik ama s.ah mang kal jang janâng hagait, s.eng dua adei s.a-ai P.o Kabrah tanjaoh aier mata blaoh akhan tapak abih kudha jé, tuk krah pakar tangi nan dua adei sa-ai p.o Kabrah daok plah kadaop min, tak di kal p.o ama dahlak hu drâng ray ngak [ngap] patao di biuh bel panrang hu dua pluh dalipan thun, mang luic ray, blaoh jek mang rai bak nagar mak wa nai dahlak ba nao nagar jek, daok dua adei sa-ai dahlak dep nao pak palei raglai p.arok mang déh s.ani mai, grep krah pakar mboh adei s.a-ai p.o Kabrah ndom yuw nan, jak gep deng tagok abih, kuon tangin pathau p.o adei s.a-ai mboh di nager [ nagar] di hu patao o s.eng ngak [ ngap ] bindi biniai kieng dua p.o min, kuhlaom urak ni hu p.o mang rai, kunâ di p.o tagok drâng rai p.a gi-ndeng nagar, p.o Kabrah ndom wek, kuhlaom grep krah pakar hu tian ndom yuw nan, min ngak [ngap] siber nao mak wa nai dahlak ( P.o Sah Inâ) pak nager [ nagar] jek mai bihu ka mang dahlak drâng ray thut di kal, blaoh hadom p.o krah pakar biai gep sa kudha ruah haluw bilang palih kabal kheng kadeng p.ak urang nao da-a bia Inâ mai nager [ nagar] blaoh ruah harei aiek tuk ka p.ak urang palih kabal nan pandik kapal s.an bingu riyak nao tel nager [ nagar ] jek, dua urang nao tangi tel hamiit di buol patao nager [ nagar ] jek lac: patao jek nao nager [ nagar ] laow, dua urang s.i nâng di hatai tian, nao tel pabeng aia ngak [ ngap ] ma ka-mlaow thei tangi jang ndom kamlaow, tel hadom radiyeng p.o S.ah Inâ nao ndua aia ka p.o S.ah Inâ mang nei, min dua urang nan thuw ka radiyeng p.o S.ah Inâ pajé. Biruw mang nyu da-a kudha tanra di buk aia, pu radiyeng p.ok tagok trak oh truh biruw mang radiyeng nyi[nyim] dua urang nan p.ok buk aia saong nyu, haluw bilang p.ok buk aia tagok lua thuak karah buh dalam buk, karah su p.o Kabrah, pu radiyeng ndua aia nao tel sang p.o S.ah Inâ tuh aia tabiak mboh karah dalam buk aia mak krân dreh karah su p.o ama nan p.o patao p.ara can p.ok patao cuk karah pajiong thep s.uan, su p.o Sah Inâ ndit di tian ew pu radiyeng mai tangi, radiyeng akhan lac di bél khaol dahlak nao ndua aia hu mboh dua urang daok di tabeng aia blaoh ndom di hu o kamlaow, p.o S.ah Inâ ndit di tian laik tel malam pander radiyeng nao da-a dua urang nan tuy takai pu radiyeng mai tama mang dhir, taom p.o S.ah Inâ, p.o S.ah Inâ tangi hu hagait aong kieng s.reh kudha, aong daok palei nager[nagar] hapak? Biruw mang dua urang nan pathuw dhur palak takai p.o bia, khaol dahlak daok pak nager[ nagar] Nôs.a wan prang darang, s.eng p.o Kabrah saong p.o Kabih saong hadom krah pakar s.ri palieng kajang narah thai khaol dahlak mang rai raok p.o wek pak nager[ nagar] hajieng yuw nan nager [ nagar ] oh hu patao oh hu mang nuis thi pakreng nager [ nagar ] o, s.eng khaol dahlak peng panuec hadom krah pakar mai likuw raok p.o bia wek nager [ nagar ] s.rin biai yuw halei ka mang p.o nan tagok drâng ray pakreng nager [ nagar ], p.o S.ah Inâ mboh hadom panuec ndom yuw nan tanjaoh aien méta, kuw ciip nao min, ngak [ ngap] bi-ndi bi-niai suber [ haber] blaoh nao, likuw p.o halan nao baik khaol dahlak mai hu bariyan, yah p.o bia thi nao nan nao drah mang lam ni baik, tel tuk krâh mang lam ba gep tabiak truh di mang dhir, blaoh ndik bariyan gilac wek nager [ nagar ] wataom kamuen, wa kamuen taom gep aien tabuol, blaoh biai gep mak buol p.a bek biuh p.a glaong mang nyi [ nyim ] draow mang thei caga ka jek mang rai mang thuh, tel patao jek mai mang nager [ nagar ] laow wek di mboh p.o S.ah Inâ o, tangi hadom pu radiyeng kaong su p.o S.ah Inâ, s.eng pu radiyeng ndom danaoh ja ndam ka mang nuis crih palei karei nager [ nagar ] mai lua ba bia p.o nao paje, nan ka mang patao jek thuw lac pak nager [ nagar ] brei mai klaik pajé, blaoh paruah haluw bilang ba buel mai mang thuh saong Cam, mang thuh oh jai saong p.o S,ah Inâ jaoh akaok nao nager [ nagar ] wek, blaoh patao jek ngap bi-ndi bi-niai ba anak likei mai tel pabah biuh, dom buol tama p.a lihar saong p.o S.ah Inâ lac hu sa urang taha ba sa urang anâk ranaih daok likuw mbeng pak lingiw mang dhir, nyu lac nyu anâk patao jek amaik Cam, urak ni amâ nyu ginaong tiap nyu mai wek nager [ nagar ] inâ nyu, su p.o S.ah Inâ hamiit ndom yuw nan, tiap mang nuis nao ba ban sit nan mai aiek, s.eng buol nao ba kacei anâk nan tama taom p.o S.ah Inâ, p.o S.ah Inâ krân lac njep anâk mak raong daok wek saong p.o. ong taha nan tiap wek nao nager [ nagar ] nyu wek jé, tel hadei patao jek ngak [ ngap] buel mai mang thuh wek saong p.o S.ah Inâ, blaoh p.o S.ah Inâ ngak [ ngap ] tatua di tapien kraong ngaok buh draow di tapien yok, tel buol jek mai tapa tatua buol p.o S.ah Inâ thuak tatua daleh laik buel jek tama kraong aia thek jai tama draow mang tai [ matai] ribuw tamân jek alah oh khing mang thuh saong Cam tra, blaoh S.ah Inâ klak biuh nao daok pak kataot di nager [ nagar] pajai, p.ép p.o haniim per khing gep ngak [ ngap ] hadiep pathang, p.o haniim per hu sa urang adei angan p.o klaong biruw mang bituw thap anâk su p.o Nai s.a Wan, p.o haniim per thi nao Hué patia patak mban wak anguh prât mang mâh pieh ka p.o S.ah Inâ mang nyim riwei di bél nao nan hu kakei saong hadiep dahlak nao kluw bilan mang mai thang [ sang] tel harei dahlak mang rai hamiit kluw yawa phaw di pabah lam mang ngâ [mangâ] nan tabiak nao raok dahlak, min p.o klaong biruw hu hamiit sa-ai kakei yuw nan, daok pak ni pagep yaom dua kluw bilan, blaoh p.o klaong biruw cuh kluw yawa phaw, p.o S.ah Inâ aien pachom lac pathang mai peh pambeng nao raok, nao mboh p.o klaong biruw, mang luw di tian gilac tam thang [ sang ] karek pambeng wek, tel bah kluw balan su p.o haniim per mai cuh kluw yawa phaw di mboh p.o S.ah Inâ tabiak raok o mang luw di tian pajé p.o S.ah Inâ ginaong di adei thang wer sinâng ka pathang di tabiak raok o, biruw mang p.o haniim per ndit di tian lac hadiep drei hu hatai kurei pajé, biruw mang oh hu tabiak raok, s.eng p.o haniim per paraot di tian nao pak cek su p.o palei rok nager[ nagar] pacam tama thang [ sang ] nai bia cangua padei tak nan, hu kluw harei blaoh p.o jak cru raglai nao amal pak ngaok ralong  p.arabha ralaow, biruw mang p.o S.ah Inâ hamiit pathang mai blaoh drie di tabiak raok o, sanâng aih aoh ka pathang, biruw mang pander buol trun tathik mak hu pabaoh ahar aia cakong ba p.a lah taow tuy nao puec anaih halar ciip oh njep saong po pathang wek, nao mang tâh jalan camaoh craoh nan brei aia ka nduk mang nyum blaoh nduk mang tai tak nan, biruw nan ra ew craoh nduk, daok palah jang pacah, urak ni ra éw rem palah,taow wer pak craoh nduk nan pajé su p.o S.ah Inâ nao p.ep p.o haniim per pak ralong p.arabha rilaow nan blaoh anaih dan saong pathang blaoh klak drei pataok akaok di ngaok apha p.o pathang njep saong nao adhua atah lingaom ndih awel, p.o haniim per thur tian lua p.ok akaok hadiep caik di ala lua tagok nao pak ngaok cek taom bia cangua, bia su kong mak kalik kruk diang di pabah mbeng jang wek, p.o S.ah Inâ mang deh di ndih mai pleng kadeng s.anâng di tian thuw ka p.o pathang ginaong truh biak pajé,,min tian p.o S.ah Inâ daok tawak tian praong ralo di p.o pathang, biruw mang tuy nao tel pabah mbeng jang bia cangua mboh brak kruk tal di pabah mbeng jang, p.o S.ah Inâ tam di hu o, s.eng p.o S.ah Inâ ngak [ nagp] pagun, biruw mang p.o S.ah Inâ thruoc khan mang ik di phun bei yaow pas.aong hahal juai mbeng hu, mak gai jrâ hatap di phun bei balang habei s.amât p.a dalam juai brei kalei mbeng juai, blaoh hanyuh aia idung di phun bei hamai saong mak mbruai buh di daning mbeng pamak, jaoh daruai pabuk buh di phun habei tapun, blaoh gilac mang rai pak danâng ahaok dak kalan daok tak nan blaoh ba tabet nao parah di tathik anaih, pak bia anaih (( p.o haniim per, nan p.o harum di cek)) urak ni p.o khing nai bia cangua bia kawa bia kawit daok di cek su p.o)) p.o S.ah Inâ nan Cam, p.o haniim per nan bini, kuyua karei aia biruw mang daok saong gep oh ayuh s.ak tel taha, li-a [ la-a] di gep caik nan p.o klaong biruw bituw  thap mboh s.a-ai khing yau nan o njep adat hu ghak rei blaoh s.a-ai di peng o, jieng mang ngak p ngap] yuw nan p.a calah di gep caik,, blao p.o bia dher amâh pataih hadiep su p.o klaong biruw, daok pak nager [ nagar] maradi mang dalam palei bimi p.a miit ra ndom ka p.o klaong biruw daok ngak [ ngap ] di dua hadiep pathang p.o S.ah Inâ p.a calah di gep, p.o nan li jang lingik patal ka su p.o dher mâh pataih nao pak mbuen krâh tathik ngak [ ngap] jieng bimong daok tak nan, yuon ndai ka, su p.o klaong biruw mak buol kaoh krâm parap ribang ka p.o nao taom bia dher mâh pataih daok pak krâh tathik, p.o nan nao hu dua kluw pluh tap.a daleh ribang nao li jang oh tel hadiep , p.o klaong biruw wek mang rai hadiep pathang calah di gep, su p.o klaong biruw bituw thap bituw thah ikak kut daok di nager[ nagar] merdi maong tamâ tathik daok p.o bia dhar mâh pataih daok di buon palao di krâh tathik, nan yuon paya angn mba-thiem Y, p.o klaong biruw yuon paya angan aong dheng ruw”. /.

Truyền thuyết Po Sah Inâ

( Tóm tắt- Tiếng Việt)

Sohaniim Baoh Dana.

            Khoảng Năm 1440, thời vua Lê Nhân Tông, chiến tranh giữa Champa và Đại Việt diễn ra, Champa thất trận, vua Đại Việt bắt Po Sah Inâ về nước làm vợ và sinh được một đứa con trai tên Lê An.

Po Sah Inâ có người em trai tên là Po KaThit với hai người cháu tên KaBrah và KaBih. Sau khi bị thất trận ba cha con Po KaThit tìm cách lên vùng người Cru, raglai, Kahow để lánh nạn. Ở đó giả làm người Raglai để làm ăn sinh sống.

Lúc này đất nước không có vua cai trị, dân chúng lầm than, các quan lại đi khắp nơi để tìm vị minh quân( Ba cha con Po KaThit). Sau khi tìm được hai anh em Po KaBrah và Po KaBih, họ bảo với các quan lại rằng:  phải làm thế nào để đưa được bác của Ngài( Po Sah Inâ ) trở lại quê hương thì hai anh em mới lên làm vua trị vì đất nước.

Các quan lại lập mưu tính kế, cử cận thần qua nước  Đại Việt tìm cách mời Po Sah Inâ trở về. Lúc này vua Đại Việt sang Trung Hoa. Đến nơi họ bắt gặp tì nữ của Po Sah Inâ đi lấy nước về cho bà tắm, hai người tìm cách bỏ nhẫn vua cha Po Sah Inâ vào trong chum nước, trong khi đổ nước ra tắm Po Sah Inâ thấy được chiếc nhẫn và nhận ngay là nhẫn của vua cha, bà rơi lệ vui mừng, biết người đến để đón mình về.

Po Sah Inâ trở lại vương quốc xưa, lúc này Po cùng hai người cháu lập kế hoạch để đánh đuổi Đại Việt. Khi vua Lê Nhân Tông trở về không thấy vợ đâu, ông đùng đùng tức giận đêm quân sang đánh Champa lần này bị thất bại nặng nề đành rút quân về nước.

Bao lần đem quân sang đánh Champa đều bị thất bại vua Đại Việt lập mưu đuổi người con trai sang vương quốc Champa, rồi mẹ con Po Sah Inâ được đoàn tụ.

Đây là Kalan của Po Sah Inâ ở Phú Hài, Phan Thiết

Sau khi đất nước được an bình Po Sah Inâ gặp Po Haniim Per, hai người kết tóc se duyên thành vợ chồng chung sống với nhau. Vì họ có hai tôn giáo khác nhau nên em của Po Haniim Per (Po Klaong biruw) tìm cách chia ngăn.

Một hôm Po Haniim Per có chuyến đi xa và dặn với vợ đúng ba tháng sẽ trở về, khi nghe thấy ba tiếng súng nổ ngoài khơi thì nàng nhớ ra đón ta, em của Po Haniim Per tên Po Klaong Biruw biết được lời căn dặn của anh trai, chưa đầy hai tháng ngài ra ngoài cửa biến cho nổ ba phát súng, tưởng rằng chồng mình trở về Po Sah Inâ vui mừng mở cửa ra đón, không ngờ trước mặt là em rễ, Po Sah Inâ lấy làm hỗ thẹn. Lần sau nghe thấy ba tiếng súng nổ, vì lần trước bị em rễ của mình trêu đùa nên nàng không ra mở cửa, Po Haniim Per buồn lòng tưởng rằng trái tim vợ đã đổi thay, Ngài đến chỗ công chúa Cangua ở tạm, rồi sau này lấy nhau thành vợ chồng.

Po Sah Inâ biết chồng hờn giận nên tìm cách đến để chuộc tội, nhưng tất cả đều không được như ý muốn, Po Sah Inâ buồn rầu trở về lập đền ngay cạnh biển và ở đó suốt cuộc đời còn lại./.

Sohaniim

Nguồn: Gulpataom.com