Georges Maspero vÃ sÃ¡ch â€œLe Royaume De Champaâ€

by kevin cham On December 7, 2017 in Văn hóa Champa / Lịch sử Champa /

0 Rating 340 views 1 Likes 0 Comments

Công trình nghiên c?u Le royaume de Champa c?a G.Maspero ???c gi?i nghiên c?u Champa trên kh?p th? gi?i coi nh? m?t trong nh?ng công trình tiên phong và kinh ?i?n, m?t standard interpretation trong nghiên c?u l?ch s? c?a v??ng qu?c Champa t? kh?i ngu?n cho ??n n?m 1471.[1] S? d? công trình c?a Maspero n?i ti?ng nh? v?y, b?i ?ây là m?t trong nh?ng công trình ??u tiên ?ã phác d?ng lên m?t l?ch s? hoàn ch?nh và n?i ti?p liên t?c c?a m?t v??ng qu?c ?ã t?ng t?n t?i ? mi?n trung Vi?t Nam t? nh?ng th? k? ??u công nguyên cho ??n n?m 1471. Maspero ?ã d?a chính vào hai ngu?n s? li?u quan tr?ng nh?t th?i b?y gi? là Bia ký b?ng ch? Sanskrit và ch? Ch?m c? ???c chuy?n ng? b?i các chuyên gia l?n v? c? ng? th?i b?y gi?; ngu?n t? li?u th? hai là các th? t?ch c? c?a Trung Hoa và Vi?t Nam ?? c?p t?i vùng ??t và c? dân mà ngày nay thu?c mi?n Trung Vi?t Nam. ?ó là nh?ng ngu?n t? li?u quý giá ?? hi?u v? l?ch s? c?a m?t v??ng qu?c x?a, tuy nhiên cách th?c tác gi? s? d?ng các ngu?n t? li?u ?y và cách di?n gi?i/interpretation/discourse c?a tác gi? v? các ngu?n t? li?u ?y nh? th? nào l?i là m?t chuy?n khác.

Cu?n sách trên th?c t? là vi?c t?p h?p l?i các bài nghiên c?u v? l?ch s? Champa mà Maspero ?ã cho ??ng t?i liên t?c trên t?p chí T’oung Pao trong nh?ng n?m 1910 t?i 1913. Sau khi ???c xu?t b?n, cu?n sách tr? thành m?t công trình tham kh?o ??c bi?t quan tr?ng ??i v?i b?t c? ai nghiên c?u v? l?ch s? v?n hóa Champa nói chung và l?ch s? ?ông Nam Á c? x?a nói riêng. Chính vì th? mà các công trình v? ??i sau này c?a Majumdar,[2] G.Coedes[3] và D.G.Hall[4] v? c? b?n ??u s? d?ng l?i và d?a chính vào công trình tiên phong này c?a Maspero khi trình bày v? l?ch s? c?a v??ng qu?c Champa. Nh?ng cách ki?n gi?i c?a Maspero v? l?ch s? Champa t? kh?i ngu?n cho ??n th? k? th? 15, dù sau ?ó ?ã nh?n ???c nh?ng tranh bi?n t? P.Stein hay Arroussause, nh?ng v?n ???c coi là standard interpretation v? l?ch s? Champa. M?t cách ki?n gi?i m?i v? l?ch s? Champa ch? m?i ???c tranh lu?n và b?t ??u l?i t? nh?ng n?m 1970 kh?i ngu?n t? nhóm các nhà nghiên c?u Champa c?a EFEO, và sau ?ó là các nhà nghiên c?u qu?c t? khác quan tâm v? Champa và ?ông Nam Á. Th? h? các nhà nghiên c?u này b?t ??u ??t câu h?i và nghi v?n v? các cách ti?p c?n t? li?u c?ng nh? là cách interpret/ki?n gi?i-lu?n gi?i c?a Maspero v? l?ch s? Champa

? Vi?t Nam, công trình c?a Maspero ???ng nhiên ?ã tr? thành m?t trong nh?ng ngu?n tài li?u tham kh?o quý giá và quan tr?ng ??i v?i các th? h? nghiên c?u v? Champa h?c. ?ó th?c s? là m?t công trình v? ??i n?u ??t trong b?i c?nh c?a 1 th? k? tr??c ?ây. Khi ? Vi?t Nam, tôi ch?a t?ng có c? h?i ???c ti?p c?n t?i nguyên b?n sách c?a Maspero v? v??ng qu?c Champa b?ng ti?ng Pháp, nguyên do có th? là do tôi l??i, tôi ch?a ??c ???c ti?ng Pháp và c?ng có th? là do ? Vi?t Nam sách này không có ? nh?ng n?i tôi ?ã tìm. Tuy nhiên tôi ?ã ???c ti?p c?n v?i hai b?n d?ch ti?ng Vi?t c?a sách này. B?n th? nh?t tôi ?ã photo ???c t? B?o tàng g?m Gò Sành ? Quy Nh?n, anh H?o ?ã hào phóng cho tôi m??n ?i photo. B?n d?ch này theo tôi nh? là c?a B?o tàng L?ch s? Thành ph? H? Chí Minh. B?n d?ch này khác ??y ??n, chi ti?t và có l? bám sát theo sách g?c (vì có c? ph?n chú thích ch? Hán). B?n th? hai là t? li?u d?ch c?a c? Lê T? Lành, l?u t?i khoa S?, tr??ng T?ng H?p Hà N?i. Tuy nhiên b?n này không d?ch toàn b? nguyên b?n g?c mà là l??c d?ch tác ph?m. Các b?n d?ch khác hi?n có ? ?âu ?ó ? Vi?t Nam thì tôi ch?a ???c ti?p c?n nên không bi?t. Ch? ??n khi sang Singapore tôi m?i có c? h?i ???c ??c cu?n sách c?a Maspero b?ng nguyên b?n ti?ng Pháp. M?t b?n ti?ng Anh c?a cu?n sách c?ng ?ã ???c xu?t b?n, tuy nhiên có khá nhi?u sai sót do d?ch gi? không rành v? ti?ng Vi?t c?ng nh? không có ph?n chú thích ch? Hán, k? c? m?t s? trích d?n sai.[5] Chính b?i th?, ai quan tâm t?i sách c?a Maspero thì t?t nh?t là nên s? d?ng b?n g?c b?ng ch? Pháp, có th? ??i chi?u v?i các b?n d?ch ti?ng Anh và ti?ng Vi?t.

Nguyên b?n ti?ng Pháp sách c?a Maspero th?c s? là m?t công trình ?áng quý. C?ng gi?ng nh? các công trình khác vi?t v? Champa và Vi?t Nam th?i ?ó, tác gi? là ng??i uyên thâm v? c? ng?, ??c bi?t là ch? Hán, nên các chú thích r?t ??y ??n và khoa h?c. Bên c?nh nh?ng ki?n gi?i khoa h?c c?a cu?n sách thì n?u ai nghiên c?u v? Champa mà mu?n t?ng c??ng kh? n?ng ti?ng Pháp và ch? Hán thì ?ây qu? th?c là m?t công trình c?n ph?i tham kh?o. D??i ?ây s? ?? c?p m?t chút v? n?i dung c?a cu?n sách và các cách ki?n gi?i c?a Maspero v? l?ch s? Champa mà không có l?i bình lu?n nào (s? ?? c?p trong nh?ng bài vi?t sau).

Bruce Lockhart trong công trình nghiên c?u g?n ?ây c?a mình ?ã ch? ra ba v?n ?? c? b?n ???c nêu lên b?i Maspero trong công trình n?i ti?ng c?a mình.[6] Theo quan ?i?m c?a G.Maspero thì t?c ng??i Ch?m là t?c ng??i th?ng tr? trong v??ng qu?c Champa và các t?c ng??i khác ???c coi là nh?ng “ng??i m?i (savage) ? nh?ng vùng r?ng núi”.[7] Champa t? kh?i ngu?n c?a mình ?ã là m?t “v??ng tri?u ?n Giáo” (Hinduized dynasty), ch?u ?nh h??ng m?nh m? c?a n?n v?n minh ?n ?? trong b?i c?nh chung c?a th? gi?i ?n ?? hóa ? vùng ?ông Nam Á.[8] C?ng theo G.Maspero thì v??ng qu?c Champa t? khi l?p qu?c d??i tri?u ??i Sri Mara t? th? k? th? 2 cho ??n s? ki?n n?m 1471 là m?t v??ng qu?c th?ng nh?t (single/unity kingdom). S? ki?n 1471 ???c coi nh? là s? k?t thúc c?a m?t nhà n??c ?n giáo ? mi?n Trung Vi?t Nam, và “ng??i Ch?m không còn hi?n di?n trong trí nh? c?a nhân lo?i”.[9]

Trong sách c?a mình, Maspero cho r?ng m?i quan h? gi?a hai t?c Cau và D?a có vai trò quan tr?ng trong l?ch s? v??ng qu?c Champa. Theo ?ó thì t?c Cau/Areca Palm n?m quy?n ? Panduranga và t?c D?a/Coconut n?m quy?n ? phía B?c. Hai t?c này th??ng xuyên x?y ra các cu?c chi?n ??m máu, tuy nhiên th??ng k?t thúc b?ng s? liên minh. (E.15 = B?n ti?ng Anh, trang 15)

Nhà Vua Champa, trong quan ?i?m c?a Maspero, là ng??i có quy?n l?c t?i cao, có uy quy?n ??i v?i s? s?ng và cái ch?t, quy?n l?c v?i vi?c b? nhi?m các v? trí, và toàn b? h? th?ng hành chính c?a toàn th? v??ng qu?c ??u n?m trong tay c?a v? Vua này (E.16)

Theo Maspero, d??i quy?n c?a m?t v? Vua t?i cao c?a m?t nhà n??c Champa th?ng nh?t là h? th?ng các quan l?i c?p t?nh ? các vùng lãnh th? c?a v??ng qu?c, mà theo ông là có 3 ho?c 4 vùng chính là: Amaravati ? phía B?c, g?m c? Indrap?a và Sinhapura; Vijaya ? Trung tâm, là th? ?ô trong th?i k? 1000 ??n 1471; Panduranga hay Panran ? phía Nam. Virapura, hay còn g?i là Rajapura ?ôi khi tr? thành th? ?ô c?a v??ng qu?c. ?ó là vùng l?n nh?t trong ba vùng, và nó bao g?m c? Kauthara. Các vùng lãnh th? này l?i ???c chia nh? thành các t?nh, ch?ng h?n g?m 38 t?nh d??i th?i Haruvarman II. D??i n?a là các trung tâm, các ?ô th?, và các làng xã. (E.17).

Maspero cho r?ng, Lâm ?p chính là Champa, và v??ng qu?c này ?ã ???c hình thành vào n?m 192 SCN v?i v? Vua ??u tiên là Sri Mara trong bia ký, hay Khu Liên trong th? t?ch Trung Hoa (E.25-26). Theo ?ó, Sri Mara trong bia ký và Khu Liên trong s? Trung Hoa ???c ??ng nh?t là m?t ng??i, và là ng??i ?ã t?p h?p các th? l?nh và tuyên b? tr? thành Vua c?a các th? l?nh Cham và ông cai tr? lãnh th? r?ng l?n ??n các biên gi?i phía Nam c?a v??ng qu?c Kauthara, n?i tìm ???c bia Võ C?nh. (E.26)

Các v? Vua sau ?ó và các tri?u ??i sau ?ó c?a Champa ???c Maspero miêu t? nh? là nh?ng v? vua k? ti?p nhau, và l?ch s? Champa là l?ch s? liên t?c c?a m?t nhà n??c Champa th?ng nh?t ? mi?n Trung Vi?t Nam. Vi?c thay ??i các tri?u ??i hay các trung tâm ???c coi là nh?ng s? r?i ?ô và thay ??i dòng h? n?m quy?n c?a m?t v??ng qu?c th?ng nh?t.

Hwang-wang (Hoàn V??ng) và bá quy?n c?a Panduranga, hay Tri?u ??i th? 5/La Ve dynastie (758-859).

Theo Maspero thì m?t tài li?u c?a Trung Hoa cho bi?t r?ng t? n?m 758, tên g?i Lâm ?p không còn ???c s? d?ng, mà thay vào ?ó là tên g?i Hwan-wang. M?t trong nh?ng v? Vua n?i ti?ng c?a Champa trong th?i k? này theo bia ký là Prithivindravarman, Maspero mô t? là thành viên c?a gia ?ình hoàng gia ? Panduranga, “t?c Cau” và ông ti?p t?c ng? t?i phía nam. Tuy nhiên, theo Maspero, v? Vua này cai tr? toàn b? v??ng qu?c Champa và quy?n l?c c?a ông tr?i dài t? Hoành S?n cho ??n biên gi?i c?a ?? ch? Khmer ([Il ‘jouit’ cependant ‘de la terre entière de Campa’ et son autorité s’étendit du mont Hoành S?n à la frontière de l’empire khmèr, p.97]).

Chiêm Thành/ Le Tch’eng-cheng, tri?u ??i th? 6/la Vie dynastie (875-991)

??n tri?u ??i này, Maspero cho r?ng th? ?ô c?a Champa không còn ? Panduranga n?a mà là ? Indrapura, và ??ng D??ng là m?t trong nh?ng trung tâm ph?t giáo l?n vào giai ?o?n này. Maspero ghi nh?n v? nh?ng m?i liên h? c?a Champa v?i các v??ng qu?c khác trong khu v?c, ch?ng h?n nh? s? th?n ??n Java, cu?c chi?n v?i ??i Vi?t, và nh?ng phái ?oàn ngo?i giao ??n Trung Hoa khá th??ng xuyên t? giai ?o?n này. Và b?t ??u t? giai ?o?n này, các s? li?u Trung Hoa và Vi?t Nam ?? c?p t?i Champa khá nhi?u, t? ?ó Maspero s? d?ng ch? y?u (th?m chí trong nhi?u th?i k? là toàn b?) các ngu?n tài li?u này ?? ph?c d?ng l?ch s? Champa cho ??n t?n cu?i th? k? 15 và b? qua các thông tin ?? c?p trong bia ký.

Tri?u ??i th? 7,

Theo Maspero thì tri?u ??i Vijaya th? nh?t b?t ??u t? n?m 989 ??n n?m 1044, L?u Ký Tông trong s? Vi?t ???c Maspero ??ng nh?t v?i Ku Shri Harivarman II trong bia ký, lên làm vua ? Vijaya. ??n n?m 999 thì Yan Pu-ku Vijaya lên k? v?, tuyên b? mình là vua ? Vijaya nh?ng tri?u ?ình l?i ??t ? Indrapura, n?i mà t?t c? các tri?u vua ??u tuyên b? mình là h?u du? c?a T?c D?a. N?m 1000 ???c Maspero coi là n?m mà Champa chính th?c r?i ?ô v? Vijaya d??i áp l?c c?a ??i Vi?t t? phía B?c

M?t phái ?oàn Champa ?ã ???c c? ??n tri?u ?ình Trung Hoa và cho bi?t v? s? chuy?n d?i kinh ?ô c?a mình, và Maspero ?ã d?a trên thông tin này ?? kh?ng ??nh v? vi?c Champa d?i ?ô t? Indrapura v? Vijaya. H?u nh? t?t c? các ghi chép v? s? Champa sau này ??u theo lu?n gi?i này c?a Maspero và ít ng??i ??t câu h?i v? ?? xác th?c c?a nó (s? bàn ? các bài sau).

Nh?ng ch??ng ti?p theo Maspero d?ng l?i m?t th?i k? dài nhi?u th? k? giao tranh gi?a Champa v?i th? ?ô ? Vijaya v?i ??i Vi?t ? Phía B?c và Khmer ? phía Nam, c?ng nh? là cu?c chi?n ch?ng Mông Nguyên vào th? k? XIII

D??i ?ây là ?o?n vi?t c?a Maspero v? vi?c vua Champa dâng hai châu Ô và Lý c?a Champa cho vua nhà Tr?n

Giai ?o?n cu?i c?a tri?u ??i th? XI, hay là th?i k? c?a Ch? B?ng Nga ???c Maspero coi là th?i k? huy hoàng ??nh cao c?a v??ng qu?c Champa (cu?i th? k? XIV)

Th?i k? t? sau giai ?o?n c?a Ch? B?ng Nga ??n n?m 1471 ???c Maspero coi là th?i k? suy tàn và k?t thúc c?a l?ch s? v??ng qu?c Champa, và l?ch s? Champa d?ng l?i ? Tri?u ??i th? 14 (1458-1471)

M?t s? trang vi?t c?a Maspero v? cu?c t?n công c?a vua Lê Thánh Tông, trong ?ó có ?? c?p t?i vùng ??t Phú Yên mà anh B?o ?àn có ?? c?p:

S? ki?n 1471 Maspero c?ng coi ?ó nh? là d?u ch?m h?t c?a l?ch s? v??ng qu?c Champa, và sau th?i ?i?m ?ó thì Champa ?ã không còn hi?n di?n trong trí nh? c?a nhân lo?i

Trên ?ây là nh?ng gi?i thi?u chung khái quát v? di?n gi?i c?a Maspero v? l?ch s? v??ng qu?c Champa t? n?m 192 ??n 1471. ?ây th?c s? là m?t công trình giá tr? và ?áng quý soi sáng l?ch s? c? x?a c?a m?t v??ng qu?c ?ã t?ng t?n t?i ? mi?n Trung Vi?t Nam trong nhi?u th? k?. Nh?ng di?n gi?i c?a Maspero d?a trên các t? li?u bia ký và th? t?ch Trung-Vi?t sau khi ra ??i ?ã thành n?n t?ng và cái s??n cho các sách và bài vi?t v? l?ch s? Champa c?a các th? h? nghiên c?u Champa và ?ông Nam Á sau này mà r?t ít ng??i ??t ra các câu h?i v? ?? xác th?c c?a các t? li?u, ?? xác th?c c?a các di?n gi?i c?a Maspero t? các t? li?u. Nh?ng bài vi?t v? các tranh lu?n c?a các h?c gi? ??i v?i nh?ng di?n gi?i c?a Maspero s? ???c gi?i thi?u trong nh?ng bài vi?t sau

Do Truong Giang

April 18, 2012

[1] Maspero, Georges. Le royaume de Champa, rev.ed. Paris and Brussels: Van Oest, 1928.

[2] Majumdar, R.C. Ancient Indian Colonies in the Far East, Vol.1 – Champa (1927); and Vol.2 – Suvarnadvipa (1937)

[3] Coedes, George (1944). Histoire ancienne des etats hindouises d’Extreme-Orient. Translated into English as The Indianized states of Southeast Asia Ed. Walter F.Vella, translated by Susan Brown Cowing. Hawaii: East-West Center Press, 1968

[4] Hall, D.G.E. A history of South-east Asia. London: Macmillan Limited, 1955

[5] Tham kh?o b?n d?ch ti?ng Anh c?a công trình này: The Champa kingdom – The history of an extinct Vietnamese culture, ???c chuy?n ng? b?i Walter E.J. Tips. Bangkok: White Lotus Press, 2002

[6] Bruce M.Lockhart trong “Colonial and post-colonial constructions of ‘Champa’”, in trong The Cham of Vietnam – History, Society and Art. NUS Press, Singapore, 2001, tr.1-53.

[7] Maspero, The Champa kingdom, s?d, tr.2.

[8] Maspero, The Champa kingdom, s?d, tr.3.

[9] Maspero, The Champa kingdom, s?d, tr.118. Quan ?i?m này c?ng ???c m?t s? các h?c gi? khác ?ng h?, ch?ng h?n nh? Majumdar trong: Champa – History and culture of an Indian colonial kingdom in the Far East, tr.148-149.

Theo Campapura.wordpress.com

Total votes: 0