GI?I THI?U B?N S?C CH?M TRONG C?NG ??NG CÁC DÂN T?C VI?T NAM

Jathraoh             

Ng??i Ch?m hi?n nay là h?u du? c?a V??ng qu?c Champa tr??c ?ây. V??ng qu?c này t?ng m?t th?i n?i ti?ng hùng m?nh trong khu v?c, ?? l?i nhi?u di s?n v?n hóa phong phú. H? là dân t?c có b? dày l?ch s?, v?n hóa. ?i?u này t?o nên nhi?u ?n t??ng ??p trong lòng các b?n bè trong n??c và qu?c t?. Ai có d?p ??n th?m các làng ng??i Ch?m s? bi?t ???c nhi?u ?i?u hay, lí thú.

Ng??i Ch?m ? Vi?t Nam g?m có 161.729 ng??i (n?m 2009). H? s?ng t?p trung t?i các t?nh: Ninh thu?n, 67.274 ng??i (chi?m 41,6%); Bình Thu?n, 34.690 ng??i (chi?m 21,4%); Phú Yên, 19.945 ng??i; An Giang, 14.209 ng??i; Thành ph? H? Chí Minh, 7819 ng??i; Bình ??nh, 5.336 ng??i; ??ng Nai, 3.887 ng??i; Tây Ninh 3.250 ng??i. Tuy ít ng??i nh?ng h? n?i ti?ng là m?t dân t?c có n?n v?n hóa ?? s?.

Ng??i Ch?m thu?c ch?ng Indonésien, thu?c ng? h? Nam ??o (Mélayu). H? là c? dân b?n ??a lâu ??i. Hi?n nay có 2 gi? thuy?t v? ngu?n g?c ng??i Ch?m. M?t là, m?t nhóm ng??i ? vùng ??t phía nam Trung qu?c di c? xu?ng ??nh c? ? mi?n trung Vi?t Nam ngày nay (theo Tb?cxarôp). Hai là, h? t? Mã Lai di c? sang (theo Solheim). Gi? thuy?t th? hai ???c nhi?u ng??i ?ng h? h?n vì ng??i ta nh?n ra nhi?u ?i?m t??ng ??ng v? ??c ?i?m nhân ch?ng và ngôn ng? gi?a h? v?i Mã Lai. Ng??i Ch?m có quan h? kh?ng khít v?i ng??i Mã Lai. M?i quan h? này mang tính l?ch s?.

H? là ch? nhân c?a n?n v?n hóa Sa Hu?nh tr??c ?ây. ?ó là m?t trong ba cái nôi c?a n?n v?n minh c? x?a ? Vi?t Nam, cùng v?i v?n hóa Óc Eo, v?n hóa ?ông S?n. V?n hóa Sa Hu?nh xu?t hi?n cách ?ây kho?ng 3000 n?m và k?t thúc vào th? k? 1. Nó ?ã t?n t?i 5000 n?m, kéo dài t? th?i h?u kì ?? ?á m?i ??n ??u th?i ??i ?? s?t. V?i b? dày l?ch s? này, h? sáng t?o nhi?u giá tr? tinh th?n sâu s?c. H? theo m?u h?. H? th? Ng??i m? x? s? Po Inâ Nâgar; t?c này v?n còn t?n t?i trong xã h?i Ch?m ??n ngày nay. Tín ng??ng này th? hi?n rõ qua l? Chabur. Ngay trong th?i này h? ?ã bi?t làm ?? g?m bát, chum, bình có chân ??…

Ng??i Ch?m ti?p nh?n 2 tôn giáo chính: Bà La Môn, H?i giáo. H?i giáo g?m 2 dòng: H?i giáo Bàni, H?i giáo chính th?ng.  Bàni và Bà L Môn là các tôn giáo ?ã tr?i qua nhi?u l?n c?i bi?n ?? r?i dung hòa l?n nhau, ngoài ra còn ???c b? sung các tín ng??ng dân gian b?n ??a. Hai tôn giáo l?n l??t ???c g?i là Ahiér, Awal.  Các tôn giáo này nh? b? khung qua ?ó các phong t?c ???c d?ng nên, tr? thành m?i liên k?t c?ng ??ng quan tr?ng.

Ng??i Ch?m có các l? h?i quan tr?ng nh? Katé, Ramâwan, Rija nâgar… Katé là l? h?i do c?ng ??ng Ch?m Ahiér ??ng ra t? ch?c; l? h?i này ch?u ?nh h??ng c?a các tín ng??ng b?n ??a và các tri?t lí Bà La Môn. Katé t??ng nh? ??n anh hùng dân t?c, các t? tiên. Ramâwan do c?ng ??ng Ch?m Awal ??ng ra t? ch?c. Ramâwan bày t? s? bi?t ?n ??i v?i Po Auluah (Thánh Allah) và các t? tiên tròng dòng t?c. Rija nâgar ???c xem là l? h?i chung cho 2 c?ng ??ng Ahiér, Awal ???c t? ch?c vào ??u n?m theo l?ch Ch?m. C?ng ??ng ng??i Ch?m H?i giáo chính th?ng thì tuân th? ?úng lu?t l? H?i giáo qu?c t? nên các l? h?i c?a h? c?ng t??ng t?.

V??ng qu?c Champa ?? l?i nhi?u thành t?u r?c r? cho chúng ta ??n ngày nay. Nhi?u ??n tháp ???c xây d?ng. H? ???c ng??i Trung Qu?c xem là b?c th?y trong k? thu?t xây d?ng b?ng g?ch. Nhi?u dân t?c ?ã xây d?ng các ngôi tháp b?ng ?á, nh?ng dùng ??t nung ?? làm nguyên li?u trong xây d?ng tháp thì ng??i ta ph?i ngh? ??n Ch?m. Trong ?ó, Thánh ??a M? S?n là khu di tích ??n tháp quan tr?ng, ???c UNESCO công nh?n là di s?n v?n hóa th? gi?i. Ngoài ra, nhi?u ngôi tháp n?i ti?ng khác nh?: Tháp Po Klaong Garai, Tháp Po Romé, Tháp Po Dam… n?m tr?i rác d?c mi?n trung Vi?t Nam.

Cái ?n t??ng hi?n ra ??u tiên khi chúng ta ti?p xúc v?i h? là trang ph?c. Trang ph?c không ch? mang l?i v? ??p cho con ng??i mà con mang tính tri?t lí sâu s?c. Trang ph?c mang l?i v? ??p duyên dáng cho ph? n? và v? ??ng ??n cho ??ng mày râu. Ng??i ta s? có nhi?u ?n t??ng khi nhìn th?y ph? n? Ch?m trong ao kamei (áo dài Ch?m). Ao kamei c?a ?nh h??ng ??n áo dài c?a ph? n? Vi?t. ??c bi?t m?t s? bí ?n mà ng??i ta ph?i tò mò là các ??ng ph?c c?a các ch?c s?c tôn giáo c?a ng??i Ch?m. Nó mang ??m tri?t lí c?a tôn giáo Ch?m.

N?n v?n h?c có nhi?u tác ph?m ??t t?i ??nh cao c?a ngh? thu?t. S? l??ng tác ph?m còn l?i ??n ngày nay tuy không nhi?u so v?i ph?n l?n ?ã b? m?t mác nh?ng c?ng ?? ch?ng minh cho s? phong phú và ??c s?c c?a lo?i hình ngh? thu?t này. Các tác ph?m n?i ti?ng ???c nhi?u ng??i bi?t ??n nh?: Ariya Glang anak, Ariya Nai mai mang Makkah, Ariya Cam – Bini…

Múa Ch?m r?t ??c s?c. Các ?i?u múa c?a ng??i Ch?m g?m múa cung ?ình và múa dân gian. Múa cung ?ình n?i b?t là múa Siva. Múa Siva có nh?ng ??ng tác tay r?t tinh t? t?o ra hình ?nh c?a m?t v? th?n ngàn m?t ngàn tay. Múa dân gian g?m có các ?i?u múa c? b?n nh?: Biyér (múa công), Kmân (múa ?i?u c?m), Mrai ( múa gà lôi), Chron (múa ng?ng). H? c?ng sáng tác ra nhi?u nh?c c? ??c ?áo nh? tr?ng ginang, tr?ng baranâng, kèn saranai, ?àn kanyi…

Tóm l?i ng??i Ch?m có n?n v?n hóa r?t phong phú. ?ó là di s?n c?a V??ng qu?c Champa ?? l?i. Ng??i Ch?m ngày nay là m?t b? ph?n trong c?ng ??ng các dân t?c Vi?t Nam. Di s?n v?n hóa c?a h? cùng ?óng góp chung vào kho tàng di s?n v?n hóa c?a toàn qu?c. Chính vì th?, nó c?n ???c b?o t?n ?? làm phong phú cho n?n v?n hóa c?a ??t n??c.