Văn hóa Champa

Chay Tram Sa H?NG   Truy?n ng?n     Cu?c ??i trôi ch? ra h?n gì c?. Su?t hai tháng ròng vào Sài Gòn v?i ông anh ?ang ?n nên làm ra, tâm h?n tôi c?ng ch?ng có gì c?a qu?y g?i là sáng s?a. Bà ch? dâu có xí nghi?p may gom ??n c? tr?m công nhân còn ông anh thì ti?ng t?m r?n vang v?n gi?i Sài Gòn su?t ngày ?ánh gi?c v?i công vi?c và công vi?c. Sáu m??i ngày h?u nh? tôi n?m nhà suy ngh?. Vói tay l?y m?y t? báo li?c qua loa, t?t ti vi sau ?i?m tâm sáng v?i ông anh, và nghe ti?ng ??ng c?a thành ph? th?c gi?c. Tâm h?n tôi c? ù lì. Sáng mai v?. Ti?p t?c làm ??i anh giáo quê t? nh?t v?i bà v? su?t ngày r? r? m?y v? t? nh?t trong cu?c s?ng t? nh?t ??u ??u. Tôi quy?t ??nh ?óng b? th?t oách xu?ng ph?. Chi?u nay. ?? l?y l?i t? th? ??ng viên tinh th?n. Sau khi làm xong m?y chuy?n v?t ông anh nh?, tôi ghé quán cà phê ra v? nh?t ? khu ph?. Quán cà phê trung bình n?m khu?t trong m?t khu ph? trung bình. Gi?a ph?n hoa Sài Gòn, nó có m?t nh? là không gì c?. Ngay c? cái tên nghe c?ng trung bình: Cà phê Th?o. Tôi ngh? bà ch? quán hay cô con gái c?ng tên Th?o. Nh?ng không. Tôi u? o?i b??c vào quán. M?t cô gái nhan s?c trung bình tóc c?t ng?n ng?i chi?c gh? ngoài b?t ??ng d?y và v?i m? n? c??i. Tôi thoáng m?m c??i chào l?i, ng?p ng?ng giây lát, r?i b??c th?ng vào phía trong. M?t cô gái khác m?c váy ng?n t? trong b??c ra ?úng lúc tôi kéo gh? ng?i sát vào t??ng. - Th?a anh dùng gì ?? - Cho cái ?en. Tôi ng?ng lên và b?t g?p cái nhìn c?a cô gái tóc c?t ng?n dáng r?t ?ô th? ?ang ??ng sau l?ng. Cô gái có v? ch?n ch?, r?i tr? ra ng?i l?i chi?c gh? c?, n? c??i héo ?i th?y rõ. Quán v?ng khách. B?t ch?t tôi nghe bu?n. Ti?ng hát M? Linh b?n ? tr? chát chúa qua cái máy hát c? không gi?i quy?t ???c gì. Cô gái m?c váy ng?n b?ng khay cà phê t?i. Thao tác g?n nh?. G?n nh? c? khi cô kéo gh? ng?i c?nh tôi. - Anh m?i ghé quán em l?n ??u? Cô dè d?t h?i. - ?a, hai ba l?n gì ?ó. Nh?ng g?p em l?n ??u. - Em m?i qua ?ây h?n ba tháng nay. - H?n ba tháng c?ng ?ã là nhi?u. Tôi nói, h? h?ng v?y thôi. Cô gái v?n ??ng ?ó. Tôi nhìn lên: khuôn m?t khá xinh. Tôi nói: - Cho anh m?y ?i?u ba s?. Cô gái ??ng d?y b??c ?i và nhanh chóng tr? l?i. Và l?i ng?i, tay gh? ??ng vào tay gh? tôi. Tôi ngh? c?ng không ??n n?i nào và b?t c??i ra ti?ng. - Chuy?n gì vui dz?y. - Anh ?ang tâm t? b?ng có ng??i ??p ng?i c?nh, dzui dz?y thôi, - tôi nói. - Anh khéo khen. Cô gái kho?n c??i duyên và h?i nghiêng ??u v? phía tôi. ??p trai nh? anh c?ng có chuy?n bu?n ?. Tôi nhìn vào m?t cô gái: ?ôi m?t ngái ng?. Tôi không bi?t nói gì thêm. Cô bé c?ng ?áo ??, tôi ngh?. M?t anh chàng r?n ri b??c vào quán. Cô gái có tóc ng?n không ??ng d?y mà v?i ??a tay lên ng?n bàn tay anh chàng toan ??a ra b?o má mình. Ch?c khách quen. Thu - tên cô gái m?c váy ng?n - ??ng d?y ?i vào mang ra ly cà phê ?á. Có l? h?n kéo tay Thu ng?i vào c?nh gh? h?n. Tôi nghe ti?ng chân gh? c? vào n?n xi m?ng kêu rít m?t cái khá m?nh. Tôi c?m ly lên ng?i gh? tr??c cách ba dãy. Cô gái tóc ng?n li?c qua tôi, không nhúc nhích. - Bé ?i, cho cái bình trà. Tôi kêu ti?ng ?? nghe. Cô gái ??ng d?y b??c v? phía tôi cùng lúc Thu c?ng v?a ?i t?i. - À quên, xin l?i. Ch?y qua bên kia ???ng mua h? anh cái qu?t ga. Cô gái c?m ti?n ch?y ?i. Thu ??nh ng?i xu?ng thì gã kia g?i. Thu tr? l?i v?i gã. - Th?i l?i cho anh. - Em c?m ?i. Cô bé l??ng l? r?i qu?n t? gi?y hai ngàn trong lòng bàn tay. - Em tên gì? - D? Trâm, gi?ng cô bé lí nhí. - Ng?i ?ây ?i. Trâm ng?p ng?ng ng?i xu?ng. Ngay khi cô bé v?a ng?i, không hi?u sao tôi ??a t?p báo ??n c? sáu m??i bài vi?t v? ông anh tôi m?i photo ??nh mang v? khoe dân nhà quê cho cô bé xem. Tôi ch? vào b?c chân dung ông anh th?t hách. - Bi?t ai không? Cô bé nhìn ch?m chú b?c ?nh r?i quay sang tr? m?t nhìn tôi. - Anh à? - Còn ai vào ?ây n?a. Tôi tr? l?i b?a, t? nhiên ??n tôi c?ng không ng?. Anh Chàm à? Trâm h?i. Tôi thoáng gi?t mình. Nhi?u ng??i th??ng gi?u lai l?ch s?c t?c c?a mình. Tôi c?ng th?. Tính mang ông anh ra d?a thiên h?, ai ng?. Cô bé ?ã nhìn th?y tít c?a t? báo. B?ng tôi sáng ra cái ý. Tôi nhìn th?ng m?t Trâm, r?i nhìn xu?ng. Cô bé còn quá tr?, nh? m?i vào thành ph?. Cái ??u m?i c?t kia, móng tay còn dính màu ??t này. Trâm ngó chòng ch?c tôi. Lúc này k? b?i r?i là tôi ch? không ph?i cô bé, tôi c?m giác v?y. - Anh không gi?ng Kinh à? - Tôi h?i. - Em không bi?t. - Chàm h?? Cô bé không nói, ??t tay lên tay tôi. Tôi toan r?t l?i, nh?ng r?i thôi. Tôi ngh? Trâm ch?a ??n n?i rành ??i. Bàn tay cô bé h?i run. - Anh ng??i ?n ?? lai Thái Lan. Khi anh m?i ba tu?i thì cha m? anh m?t b?i chi?n tranh. Anh ???c ông bà già ng??i Chàm bán thu?c d?o mang v? Phan Rang nuôi. Tôi nói nh? thu?c bài. R?i ng?ng, li?c sang cô bé. Trâm nhìn tôi ch?m ch?m. Tôi h?i: - Bé quê ?âu? - D? Qu? S?n… Qu?ng Nam ?ó mà… Tôi thoáng gi?t mình. Hay Trâm là Chàm? Là h?u du? c?a ng??i Chàm x?a? Ngh?a là cùng dòng máu v?i tôi? Thu? bé tôi nghe ông ngo?i k? v? dòng gi?ng Chàm l?u l?c kh?p ??t n??c Vi?t Nam. Nh?t là ? mi?n Trung. X? Qu?ng. Quân Lý ?ánh vào Trà Ki?u hay quân Lê chi?m ?? Bàn, ng??i Chàm d?t díu con cháu ch?y lên núi. M?t ph?n ? l?i trà tr?n vào v?i ng??i Vi?t. M?t s? ng??i Vi?t hi?n nay v?n dùng h? Trà hay h? Ch?, - ông anh nhà v?n tôi nói th?. H? không tìm ??n Phan Rang nh?n mình là Chàm, nh?ng ? sâu n?i tâm kh?m, h? ng?m ng?m bi?t mình là Chàm.   Tôi n?m l?y tay Trâm, nghe bàn tay cô bé ?m. - H?c xong l?p m?y r?i ngh?? - tôi h?i. - L?p Tám. ? quê nh? c? ít ti?n l?m, m? b?o vào thành ph? làm thêm giúp em h?c… - Anh c?ng c?c l?m. Nên anh c? h?c th?t gi?i. Vào ??i h?c anh c?ng h?c r?t gi?i. M?t á khôi ng??i Kinh yêu anh. Em có bi?t á khôi là gì không? - D? không. - Ng??i ??p nhì tr??ng ??y. Anh ch? b? h?c d?t nhau v? Nha Trang s?ng ?m áp hai tháng. Lãng m?n l?m… Trâm im l?ng. Tôi ti?p: - Gi?i phóng v?, c? n??c ?ói. Thiên h? bán nhà c?a, c?a c?i ?i v??t biên. M?t t? ch?c lo cho anh ch? ?i. V?a b??c lên tàu anh n?i h?ng không mu?n ?i n?a. Anh không th? xa Vi?t Nam, em ?. Anh nh?y xu?ng. Ch? c?ng toan nh?y theo. Nh?ng ông anh h? ghì ch? l?i. Anh th?y ch? khóc hai m?t ??t ??m. M?t ông trung niên vác kh?u M15 ra d?a b?n anh. Không ???c l?, ch?t c? l?, ông nói. Ch? lao t?i n?m ?è lên kh?u súng. Và kêu anh ch?y ?i ch?y ?i. Gi?ng tôi k? ??u ??u, nh? thu?c bài… Tôi li?c m?t sang Trâm. Cô bé l?ng ?i. - Anh ?au kh? l?m. N?m n?m sau anh l?y v? cùng quê, con ông th? tr??ng ch? ?? c?. - Ch? ?y có th? gì cho anh không? Trâm ch?t h?i - Không, b?n anh không có ??a ch? c?a nhau. Anh ch? th??ng nhau và có m?t ??a con trai. Nh?ng khi ông th? tr??ng bi?t anh không ph?i là Chàm thu?n thì ông không cho anh ? nhà ông n?a. Tôi k? m?t h?i, nh? b? chính câu chuy?n c?a mình lôi ?i. Bu?n c??i v?y ch?. - T?i sao anh ch? không ra riêng? - Ng??i Chàm theo ch? ?? m?u h? và con trai ph?i v? nhà v?, em ?. Bu?n quá anh ?i vào Sài Gòn vi?t v?n. Anh còn l?p m?t xí nghi?p may cho dân quê vào thành n?a. Tôi ??a b?c ?nh ch?p xí nghi?p ch? dâu cho cô bé xem. - Th? còn ch?? - Ông c? không cho ch? theo anh. - Anh kh? quá nh?. Trâm nói. Tôi nghe nàng nu?t n??c b?t.   - Trâm ra gh? ngoài ng?i ?i. Gi?ng Thu nói sang, khá s?ng. Trâm v?n mân mê cánh tay tôi. - Th??ng h? Ch? là Chàm ph?i không anh? - Tôi nghe gi?ng cô bé run run. - ?a, có l? v?y. - Nh?ng khai sinh em ghi dân t?c Kinh. Tôi gi?t mình, li?c nhanh sang cô gái. - Trâm m?y ra d?n bàn nè... - Gi?ng Thu nh? quát. Trâm "d?" l?n, quay l?i mình nghiêng h?n sang v?i tôi: - Em nghe cha nói ông n?i có anh em là Chàm ? Phan Rang. Tôi nghe choáng, máu d?n lên ??u nóng b?ng. Không ng? câu chuy?n do ??u óc b?nh ho?n c?a mình b?a ra ?? không làm gì c? ?ã có tác d?ng. C? tôi c?ng xúc ??ng, không làm ch? n?i mình n?a. - Em vào Sài Gòn bao gi?? Tôi h?i, n?m ch?t l?y bàn tay Trâm. - D? h?n tháng, anh à. Em làm lon bia nh?ng tay b? ??t mi?t nên xin vào ph? quán. Nàng xòe bàn tay cho tôi xem, nhi?u v?t c?t còn ch?a lành h?n. Anh thanh niên b??c ra. Trâm ??ng d?y. Tôi buông tay cô gái ra. - Anh s? tìm cách giúp em. - Tôi nói v?i theo. - Nhé anh nhé. - Cô gái ngo?nh l?i, nói gi?ng nghèn ngh?n, ch?y m?t hút vào phía trong. Nh?ng giúp làm sao ???c trong lúc tôi anh giáo nhà quê quèn không nuôi n?i v? con ph?i ch?y vào Sài Gòn ?n ch?c ông anh bà ch? khó tính. Ch? dâu tôi c?c ghét m?y ông la cà quán xá. Phu quân ch? thì luôn s?ng d??i phép nhà c?a bà v?. Làm sao mà gi?i thi?u. Tôi, v? anh hùng nh?t th?i vào chi?u nay d??i m?t Trâm s? hành x? th? nào ?ây? Tôi th??ng c?m hoàn c?nh cô gái. Cô gái hãy còn ch?a ??n tu?i lao ??ng n?a. D?u sao Trâm không ? nh? tôi, v?n dám nh?n s?c t?c. Khuôn m?t và ?ôi m?t v?n còn nguyên ch?t m?c m?c dân dã. ?ôi m?t ?y ?ã nhìn tôi c?u c?u, chi?u nay.   Sáng hôm sau tôi lên xe ?ò v? Phan Rang mà lòng n?ng nh? có g?ch ?è. R?i nguyên c? tu?n tôi c? ng?n ng? ng? ng?n. Ngh? mãi v?n không tìm ra ???c cách giúp cô bé Chàm t?i nghi?p. T?i sao mình không nói ông anh treo b?ng tuy?n ng??i r?i qua mách Trâm ??n xin vi?c nh?. Anh t?t b?ng ch?c s? nh?n thôi nh?t là khi Trâm b?o mình là Chàm. Có khi anh còn ?u tiên n?a. Ngh? th?, chi?u th? B?y sau tôi t?t sang bác th? qu? tr??ng ?ng l??ng tháng, nh?y xe vào thành ph?. Không ghé ông anh, tôi ??n th?ng quán Cà phê Th?o. Thu n? n? c??i r?t t??i chào tôi. Và không ??i tôi h?i, cô nàng nói luôn: - Trâm ?ã b? thôi vi?c g?n tu?n nay r?i.   Trích t? ??c san Vijaya #8  

Nhà n??c ?ã tiêu t?n nhi?u t? ??ng ?? trùng tu và tôn t?o, nh?ng tr?i qua g?n 30 n?m, các ngôi tháp ? di tích M? S?n (làng M? S?n, xã Duy Phú, H. Duy Xuyên, Qu?ng Nam) ngày càng có d?u hi?u xu?ng c?p nghiêm tr?ng. Sau nh?ng ngày mi?n Trung ph?i "o?n mình" ch?ng ch?i v?i l? d?, chúng tôi có d?p quay l?i khu ??n tháp M? S?n. Dù ?ang trong mùa m?a bão nh?ng l??ng khách ??n v?i M? S?n v?n ?ông, ch? y?u là khách n??c ngoài. Nh?ng thanh ?à ch?ng ?? b?ng g?, s?t ? khu v?c tháp G ?ang b? m?c g?.   Nh?ng tháp Ch?m ch?t h?p tr?ng bày hi?n v?t luôn ??y ?p ng??i vào th?m. Trên t?t c? các nhóm tháp ??u có th? nhìn th?y s? xu?ng c?p n?ng n? b?ng m?t th??ng: tháp A1, A2 m?t phía nam và m?t phía b?c có xu h??ng ?? ngã; tháp A1, A3 m?t b?c, hình t??ng chim th?n Garuda trang trí ?ang b? m? và có d?u hi?u lung lay, có th? r?i xu?ng b?t c? lúc nào; m?ng t??ng tháp B2, B3, B4  b?  tách ?ôi, vòm c?a gãy và nghiêng, thân tháp r?n n?t nghiêm tr?ng, d? dàng r?i xu?ng; tháp C3 (ki?n trúc duy nh?t g?n nh? còn nguyên v?n) tr? c?a c?ng b? n?t, khung c?a bên trong bi?n d?ng thành hình bình hành; và các nhóm tháp D, E, G  có th?c tr?ng t??ng t?...   Theo th?ng kê c?a Ban qu?n lý di tích M? S?n, hi?n nay M? S?n có h?n 30 ngôi tháp có nguy c? tr? thành ??ng g?ch ?? nát. Riêng các nhóm ? khu v?c trung tâm khu ??n tháp v?n ?ang l? thiên nhi?u d?u hi?u ?? s?p trong nay mai n?u nh? không có nh?ng bi?n pháp gia c?, ch?ng ?? hay h?n ch? l??ng khách tham quan vào th?m. M?i ngày, M? S?n ph?i ?ón ti?p h?n 1.000 l??t khách tham quan, nh?ng ch? y?u là các khu tháp còn khá nguyên v?n ? khu v?c trung tâm (tháp F1 là m?t ??n c?).   Tr??c th?c tr?ng xu?ng c?p nghiêm tr?ng, ???c s? giúp ?? c?a các t? ch?c n??c ngoài, hàng ch?c tri?u USD ?ã ???c h? tr? ?? c?u nguy cho di tích M? S?n. M?c dù ??n th?i ?i?m hi?n t?i ti?n ?ã có, ng??i ?ã vào cu?c, nh?ng nhi?u nhóm tháp v?n r?i vào tình tr?ng có nguy c? b? h?y ho?i trong nay mai.   Vì v?y, v?n ?? ho?c là gi? l?i nguyên tr?ng, ho?c là làm ??p di tích v?n luôn là bài toán khó cho v?n ?? trùng tu, tôn t?o khu ??n tháp M? S?n tr??c vi?c khai thác du l?ch có ph?n xô b? và hàm ch?a nhi?u thách th?c tr??c s? t?n vong c?a khu "Thánh ??a" có tu?i th? hàng ngàn n?m tu?i?   Theo Công an ?à N?ng Ngu?n: www.dantri.com.vn