Tổng hợp

Kế thừa văn ha Sa Huỳnh v tiếp thu ảnh hưởng của văn h㠳a Ấn Độ, Khmer, Đại Việt,trung quốc,trung đng… cư dn Champa (tồn tại từ thế kỷ II đến thế kỷ XVII) tr䢪n mảnh đất ven biển Miền Trung Việt Nam (từ Quảng Bnh đến Bnh Thuận) đ쬣 sng tạo nn những c᪴ng trnh kiến trc th캡p độc đo mang đậm dấu ấn bản địa, gp phần kh᳴ng nhỏ cho bức tranh văn ha Việt Nam đa dạng hơn, phong ph hơn.C㺡c khai quật khảo cổ năm 1927 của J. Y. Claeys cho thấy nhiều khả năng Tr Kiệu chnh lୠ Shinhapura v l kinh đ࠴ của Champa buổi đầu. Đy cũng l v⠹ng quần cư lu đời, c trⳬnh độ pht triển kinh tế – văn ha cao của champa cổ.C᳡c vua Champa nối tiếp Lm Ấp đ cho x⣢y dựng nhiều đền thp ở Mỹ Sơn để thờ thần Srisana Bhadresvara.Theo quan niệm của người Champa, đền thp lᡠ nơi tn nghim, linh thi䪪ng, nơi cầu đo thần linh, người dn b᢬nh thường khng được lui tới, chỉ c những tu sỹ B䳠lamn, những người thuộc tầng lớp qu tộc Chăm mới được đến v你 cử hnh lễ. Hầu hết cc thࡡp Chăm đều xy dựng gần giống đền thp ở Ấn Độ, Ăngkor (Campuchia) nằm tr⡪n những ngọn ni cao, bao quanh bởi đồi ni, được che chắn, bảo vệ bằng những th꺠nh lũy tự nhin hiểm trở (giữa cc đồi n꡺i c thung lũng, sng , suối…).Đền th㴡p Champa thường đứng một mnh (thp Nhạn, th졡p Thủ Thiện) hoặc được xy dựng thnh cụm (khu đền th⠡p Mỹ Sơn). Kết cấu mỗi cụm gồm một đền thờ chnh (Kalan), xung quanh c những đền nhỏ hoặc c�ng trnh phụ. Ngi đền ch촭nh (thường nằm giữa một cụm đền thp) tượng trưng cho ni Meru – trung tẢm vũ trụ – l nơi hội tụ của thần linh nn được thờ một bộ Linga biểu tượng của thần Siva. Cડc đền thp cn lại cᲳ cng năng khc như th䡡p cổng (thp Đồng Dương), c hai cửa th᳴ng nhau theo hướng đng – ty, đền phụ (miếu phụ) thờ c䢡c vị thần trng coi hướng trời, cc c䡴ng trnh lm nơi chuẩn bị lể vật trước khi h젠nh lễ hoặc kho cất giữ đồ tế lễ…Những thp phụ thường c m᳡i hnh thuyền p, lợp ng캳i hoặc ghp gạch (thp phụ ở th顡p Bnh t, Chi፪n Đn). Đặc điểm đền thờ của người Chăm thường khng cള cửa sổ, nếu thp no cᠳ cửa sổ th đ l쳠 cng trnh phụ .C䬡c đền thp thường được gia cố phần đế mng kh᳡ kỹ bằng những lớp ct, đ cuội, đᡡ dm. Tường, mi l⡠ những vin gạch v những chi tiết trang tr꠭ bằng đ sa thạch được xếp kht với nhau, kh᭴ng nhn thấy mạch vữa ở giữa. D thời tiết rất khắc nghiệt nhưng h칠ng nghn năm qua m những c젴ng trnh ny vẩn kh젴ng bị ln, nứt hay đổ vỡ (chỉ bị sụp đổ do con người – chiến tranh, ph hủy…), kh꡴ng c rong ru b㪡m phủ trn tường thp (trong khi những mảnh tường gạch mới được phục chế vꡠo cuối thập kỷ 20 đ bị ru b㪡m). Cho đến nay vẫn chưa c cng tr㴬nh nghin cứu no xꠡc định được chnh xc chất kết d�nh giữa cc vin gạch hay c᪡c chi tiết bằng đ l gᠬ. Lueba (1923) cho rằng người Chăm đ dng gạch mộc chồng kh㹭t ln nhau rồi nung ton bộ thꠡp. Theo Ng Văn Doanh (1978) th vữa l䬠 nước cy xương rồng trộn với mật ma. Trần Kỳ Phương (1980) th⭬ cho rằng đ l nhựa c㠢y dầu ri. Hoặc được xy bằng vữa đất sᢩt rồi nung lại (Awawrzenczak v Skibinski, 1987). Cũng c ೽ kiến cho thp được xy bằng cᢡch mi v xếp kh࠭t gạch (mi chập) hay mi xếp phần vỏ vࠠ sử dụng vữa l bột mịn c độ nung như gạch xೢy thp trộn với nước tạo nn . B᪪n cạnh việc dng nhựa cy, người Chăm c颲n dng nhớt của cc loại l顡 cy: dước, bời lời, dⴢm bụt. Cc kiến trὪn đều c phần đng nhưng vẫn chưa c㺳 kiến no được giới khảo cổ học chấp nhận.Một ng�i thp thường c kết cấu 3 phần: đế, th᳢n v mi. Theo quan niệm của người Chăm, đế thࡡp tượng trưng cho đế thế giới trần tục; thn thp tượng trưng cho thế giới t⡢m linh, nơi con người gột rửa bụi trần, thot tục để tiếp xc với tổ tiẪn v ha nhập với thần linh; cಲn mi thp thᡬ tượng trưng cho thế giới thần linh.Đế thp: thường được xy trᢪn nền hnh vung hoặc h촬nh chữ nhật, bằng gạch hoặc bằng đ phiến to (thp B1 ở khu đền thᡡp Mỹ Sơn). Xung quanh đế được trang tr theo mtip hoa văn, h�nh con th, hnh người cầu nguyện đứng trong cꬡc vm cuốn nhỏ, mặt qui vật (Kali), thủy qu⡡i (Makara) hay cc vũ nữ, nhạc cng…Thᴢn thp: thường được ghp ho᩠n ton bằng gạch, tường rất dy (độ dࠠy thường trn dười 1 mt), chiều cao ở mỗi đền thꩡp khc nhau. Cửa ra vo cᠳ trụ, lanh t bằng đ. Mặt ngo䡠i thn thp được trang tr⡭ rất đa dạng: trụ p tường, cửa giả thường c hᳬnh vm cuốn mềm mại, bn trong v⪲m cuốn chạm rồi cc hnh trang trᬭ, thường thấy l hnh người đứng chắp tay cầu nguyện thଠnh knh.Hầu hết cc đền th�p c cửa chnh quay về hướng đ㭴ng (hướng của thần Sấm St Indra). Một số đền c cửa ch鳭nh hướng ty hoặc thm cửa hướng t⪢y (hướng m cc vị vua Champa thường chọn cho m࡬nh khi rời ci trần thế để về với sự thanh cao). Mặt tường pha trong l孲ng để trơn, ở những ngi đền chnh thường c䭳 một số trn tường l䪠m nơi đặt đn. Khng gian trong đền chật chội, thiếu 贡nh sng. Một đi thờ biểu tượng thần Siva (bộ Linga) đặt chᠭnh giữa nền, chiếm gần hết diện tch v chỉ chừa một lối hẹp xung quanh để h�nh lễ.Mi thp: thường được cấu tạo nhiều tầng, cᡠng ln cao cng thu hẹp. Ở nhiều đền thꠡp, tầng trn thường được m phỏng đầy đủ cấu tr괺c cửa, cc chi tiết như tầng dưới. Mtip trang trᴭ rất đa dạng: tượng, vật cưỡi của cc vị thần trong Ấn Độ gio như: chim thần, ngỗng thần, bᡲ thần, voi, sư tử…cc đường gờ, cột ốp hay hoa văn. Tại cc gᡳc thường c m h㴬nh thp nhỏ hay vật trang tr phụ bằng đ᭡ hoặc gạch. Những thp phụ, mi thường cᡳ hnh thuyền p, phần trang tr캭 khng cầu kỳ.Đỉnh mi c䡳 hai dạng, hnh chp nhọn v쳠 hnh thuyền. Vật liệu lm đỉnh th젡p c khi l một khối đ㠡 tạo thnh hnh chଳp hoặc bằng gạch ghp lại.-Dựa vo c頡c yếu tố mỹ thuật trang tr trn th�p, sự thay đổi cc kết cấu kiến trc, sự xuất hiện hay mất đi của cạc mtip trang tr kết hợp với t䭠i liệu lin quan như bia k, thư tịch cổ,…m꽠 cc nh nghiᠪn cứu đ chia nghệ thuật trang tr th㭡p thnh cc phong cࡡch khc nhau v vạch ra quᠡ trnh pht triển tương ứng với c졡c thời kỳ lịch sử.- H.Parmentier vừa dựa trn cấu trc h꺬nh dng vừa dựa trn m᪴tip trang tr chia cc th�p thnh hai giai đoạn:+ Giai đoạn I từ thế kỷ V đến thế kỷ X bao gồm 3 giai đoạn nhỏ tương ứng với 3 phong cch: nghệ thuật nguyࡪn sơ (art primitif), nghệ thuật hnh khối (art cubique) v nghệ thuật hỗn hợp (art mixte).+ Giai đoạn II từ thế kỷ XI đến thế kỷ XVII bao gồm 3 giai đoạn nhỏ tương ứng với 3 phong c젡ch: nghệ thuật hnh thp (art pyramidal) (thế kỷ X – XII), nghệ thuật cổ điển (art classique) (thế kỷ XII – XIV), nghệ thuật ph졡t sinh (art de’riv) (thế kỷ XIV – XVII).- L.Finot dựa vo t頠i liệu bia k của cc th�p, tư liệu lịch sử (chủ yếu l cc triều đại nhࡠ vua Champa) đ nu l㪪n 4 phong cch: Phong cch Cambhuvarman (thế kỷ V – VI), phong cᡡchPrakacadharma (thế kỷ VI – IX), phong cch Harivarman I (thế kỷ X – XI), phong cch Harivarman II (thế kỷ XI – XIII).- Ph.Stern đᡣ phn tch qu⭡ trnh diễn biến của 8 yếu tố kiến trc th캡p l vm cửa (r಩ature), trụ tường hay gn tường (pilastre), dải trang tr (frise), cột nhỏ (colonnette), gờ đầu tường hay m⭡i đua (corniche), hnh điểm gc (pi쳨ces d’accent), cấu tạo trang tr gc (amorisements d’angle), mi cửa (linteau). C�ng với sự pht triển lin tục của c᪡c phong cch (đặc biệt coi trọng bước chuyển tiếp giữa cc phong cᡡch), ng nu l䪪n 6 phong cch nghệ thuật:+ Phong cᠡch Mỹ Sơn E1 (giữa thế kỷ VIII), tiu biểu l thꠡp Mỹ Sơn E1, với bước chuyển tiếp l thp Phࡺ Hi.+ Phong cࠡch Ha Lai (nửa đầu thế kỷ IX), tiu biểu l⪠ thp Ha Lai, PᲴ Đam, Mỹ Sơn F1. Chuyển tiếp gồm Mỹ Sơn C7, C12, C13,…+ Phong cch Đồng Dương (nửa sau thế kỷ IX), tiu biểu l᪠ Đồng Dương, Mỹ Sơn A10, A11. Chuyển tiếp : Khương Mỹ, Mỹ Sơn B2,…+ Phong cch Mỹ Sơn A1 (khoảng thế kỷ X), tiu biểu l᪠ Mỹ Sơn A1, A2, C1, C2, B3, B5, D1, D4, Tr Kiệu,…Chuyển tiếp c P೴ Nagar, Chnh lộ, Bnh Lᬢm, Chin Đn.+ Phong cꠡch Bnh Định (khoảng thế kỷ XII – XIII), tiu biểu l쪠 Thp Bạc, Thp Ngᡠ, Hưng Thạnh, Mỹ Sơn G1, H, K,… Chuyển tiếp l Bnh Định, Thủ Thiện, Thଡp Đồng, Thp Vng.+ Phong cᠡch Muộn (thế kỷ XIV – XVII), tiu biểu c P곴 Krng Garai, P R䴴me, thp Nam P Nagar, Yang Mun, Yang Prᴴng,… - Trần Kỳ Phương lấy tư liệu chnh từ cc th�p thnh địa Mỹ Sơn kết hợp với cc nguồn tư liệu khᡡc đ đưa 7 phong cch nghệ thuật th㡡p Champa: Phong cch Mỹ Sơn E1 (đầu thế kỷ VIII đến đầu thế kỷ IX), phong cch Hᡲa Lai (nửa đầu thế kỷ IX), phong cch Đồng Dương (giữa thế kỷ IX đến đầu thế kỷ X), phong cch Mỹ Sơn A1 (thế kỷ X), phong cᡡch P Nagar (thế kỷ XI), phong cch B䡬nh Định (thế kỷ XII đến thế kỷ XIV), phong cch Muộn (thế kỷ XIV đến thế kỷ XVII).- L Tuấn Anh th᪬ dựa vo đặc trưng nghệ thuật để phn thࢠnh 6 phong cch: phong cch Mỹ Sơn E1 (phong cᡡch cổ) (xy dựng nửa đầu thế kỷ VIII), phong cch H⡲a Lai (nửa đầu thế kỷ IX), phong cch Đồng Dương (giữa thế kỷ IX đến đầu thế kỷ X), phong cch Mỹ Sơn A1 (xᡢy dựng thế kỷ X), phong cch P Nagar (xᴢy dựng thế kỷ XI), phong cch Bnh Định vᬠ phong cch Muộn (xy dựng thế kỷ XII – XIII) (Lᢪ Tuấn Anh, 2004: 188 – 199).Trong cc cch phᡢn loại trn, cch phꡢn loại phong cch thp Champa của Ph.Sern được giới khảo cổ học đồng thuận nhiều vᡠ đnh gi cao.Việc phᡢn chia nghệ thuật thp Champa thnh cᠡc phong cch l vᠴ cng quan trọng nhưng cũng rất kh khăn, v鳬 hầu hết cc thp đᡣ qua nhiều lần tu sửa, thậm ch c th�p được xy dựng lại trn nền th⪡p cũ (thp Nhạn), nhiều vật liệu cũ được sử dụng lại trong khi trng tu nhưng cũng cṳ khi phải dng vật liệu mới. Nhiều phế tch th魡p tuy bị đổ, nhưng phần đế, mng, bnh đồ, c㬡c vật liệu kến trc, cc ph꡹ điu, cc họa tiết trang trꡭ ẩn chứa nhiều tư liệu c gi trị cần được nghi㡪n cứu kĩ.Theo “Văn ho! cổ Chămpa”, tổng số thp Champa trn l᪣nh thổ ViệtNam ngy nay l 119 thࠡp . Một số thp đ bị sụp đổ, nay chỉ cᣲn l phế tch, một số khୡc th được trng tu nhiều lần.칠Cc thp được phᡢn bố thnh 3 loại địa hnh chଭnh: vng ni (từ Đ麨o Ngang trở vo), vng cao nguy๪n (Ty Nguyn) v⪠ vng ven biển .C頡c thp Chăm tiu biểu chủ yếu ph᪢n bố ở 5 tiểu vng theo địa l (theo 5 tiểu quốc lớn của Champa xưa – từ Bắc đến Nam theo l齣nh thổ Việt Nam):+ Indrapura – Bnh Trị Thin: Quảng B쪬nh, Quảng Trị, Thừa Thin (Địa L, Bố Ch꽭nh, Ma Linh xưa) c thp Mỹ Kh㡡nh.+ Amaravati - QuảngNam, Quảng Ng#i gồm c khu đền thp Mỹ Sơn, th㡡p Bằng An, Khương Mỹ, Đồng Dương, Chin Đn.+ Viyaja – B꠬nh Định, Ph Yn gồm thꪡp Bnh Lm, th좡p Bnh t, C፡nh Tin, Phước Lộc, Hưng Thạnh, Thủ Thiện, Dương Long (Bnh Định); thꬡp Nhạn (Ph Yn).+ Kauthara – Khꪡnh Ha c thⳡp P Nagar.+ Panduranga – Ninh Thuận, Bnh Thuận gồm c䬳 thp Ha Lai, PᲴ Rme, P Kr䴴ng Garai (Ninh Thuận); thp P Shanư, Pᴴ Đam (Bnh Thuận).Ngoi ra c젲n c thp Yang Pr㡴ng ở Đăk Lăk. V cc thࡡp khc phần bố khắp nơi trn mảnh đất miền Trung Việt᪠Nam. CC THAP CHĂM TIU BIỂU:ʠKhu đền thp Mỹ Sơn Thp Bᡡnh t Th͡p Nhạn Thp Bằng An Thp Pᡴ Rme (Thp Hậu Sanh) Th䡡p Bnh Lm Th좡p Chin Đn ꠠ Thp Yang Prng Thᴡp Đồng Dương Thp Dương Long Thp Khương Mỹ Thᡡp Ph Lốc (Thp Phước Lộc) Thꡡp Mỹ Khnh Thp Cᡡnh Tin Thp P꡴ Đam (P Tằm) Thp Đ䡴i (Thp Hưng Thạnh) Thp Pᡴ Nagar – Thp B Nha Trang Thᠡp P Krng Garai Th䴡p P Shanư (thp Ph䡺 Hi) Thp Thủ Thiện Theo khu vực phࡢn bố ở trn, ta c:1. Th곡p Mỹ Khnh:Toạ lạc ở thn Mỹ Khᴡnh, x Ph Di㺪n, huyện Duy Xuyn, tỉnh Quảng Nam, cch thꡠnh phố Huế khoảng 20 km về pha Đng Nam.Di t�ch được pht hiện tnh cờ thᬡng 07/2001.Nin đại: vo thế kỷ VIII, lꠠ ngi thp Chăm cổ nhất thuộc phong c䡡ch thp Mỹ Sơn E1.2. Khu đền thp Mỹ Sơn:Nằm ở thung lũng Mỹ Sơn, xᡣ Ph Duy, huyện Duy Xuyn, tỉnh Quảng Nam, cꪡch thnh phố Đ Nẵng khoảng 70 km về ph࠭a Ty Nam.Cụm di tch được H.Parmentier ph⭡t hiện năm 1898.Năm 1999, Mỹ Sơn được cng nhận Di sản văn ho Thế Giới.Khu di t䡭ch l một quần thể kiến trc độc đມo, điển hnh duy nhất, nghệ thuật kiến trc mang dấu ấn của nhiều triều đại kh캡c nhau, đại diện cho tất cả phong cch, tất cả giai đoạn lịch sử của kiến trc thạp Champa.3. Thp Bằng An:Thuộc lng Bằng An, xᠣ Điện Bn, tỉnh QuảngNam, cࠡch thnh phố Đ Nẵng chừng 30 km về ph࠭aNam.Được x"y dựng vo thế kỷ thứ X.4. Thp Khương Mỹ:Thuộc lࡠng Khương Mỹ, x Tam Xun, huyện N㢺i Thnh, tỉnh Quảng Nam, cch thị xࡣ Tam Kỳ 2km về pha Nam.Được x�y dựng khoảng đầu thế kỷ X thuộc phong cch Khương Mỹ.5. Thp Đồng Dương:Thuộc lᡠng Đồng Dương, x Bnh Định, huyện Thăng B㬬nh, tỉnh Quảng Nam, cch thnh phố Đᠠ Nẵng 65 km về pha Ty Nam.Được vua Indravarman II x�y dựng vo năm 877 giữa kinh đ Indrapura để thờ Laksmindora lഠ Lesvara.C3 sự kết hợp giữa tiếp nhận Blamn giഡo v Phật gio. Đồng Dương vừa lࡠ hong cung, vừa l đền, miếu thờ thần, phật.6. Thࠡp Chin Đn:ꠠThuộc lng Chin Đઠn, x Tn An, thị x㢣 Tam Kỳ, tỉnh Quảng Ngi, cch th㡠nh phố Đ Nẵng khoảng 60 km về pha Nam.Được xୢy dựng vo thế kỷ thứ XI.7. Thp B࡬nh Lm:Nằm ở xm Long Mai, th⳴n Bnh Lm, x좣 Phước Ho, huyện Tuy Phước, tỉnh Bnh Định.Được xଢy dựng vo thế kỷ thứ XI.8. Thp Bࡡnh t:Nằm ven QL1A, thʹn Đại Lộc, x Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tỉnh Bnh Định.Được x㬢y dựng vo cuối thế kỷ thứ XI – đầu thế kỷ XII.Chuyển từ phong cch Mỹ Sơn A1 sang phong cࡡch Bnh Định.9. Thp C졡nh Tin:Nằm trong trung tm thꢠnh Đồ Bn, x Nhơn Hậu, huyện An Nhơn, tỉnh B࣬nh Định.Được xy dựng vo cuối thế kỷ thứ XI – đầu thế kỷ XII.L⠠ một trong một số t thp đẹp v� cn kh nguy⡪n vẹn. Thp mang ảnh hưởng kiến trc Khomer.10. Thạp Ph Lốc (Phước Lộc):Thuộc lng Phước Lộc, xꠣ Nhơn Lộc, tỉnh Bnh Định.Được x젢y dựng vo thế kỷ XIII.11. Thp Đࡴi (Hưng Thạnh):Nằm trong thnh phố Quy Nhơn, tỉnh Bnh Định.ଠĐược xy dựng vo thế kỷ XIII.Chịu ảnh hưởng nghệ thật Khơme thế kỷ XII.12. Th⠡p Thủ Thiện:Nằm ở lng Thủ Thiện, x B࣬nh Nghi, huyện Ty Sơn, tỉnh Bnh Định.⬠Được xy dựng vo thế kỷ XII.13. Th⠡p Dương LongNằm ở g Dương Long, x T⣢y Bnh, huyện Ty Sơn, tỉnh B좬nh Định.Được x"y dựng vo thế kỷ XIII.14. Thp Nhạn:Nằm gần trung tࡢm thnh phố Tuy Ha, tỉnh Ph಺ Yn.Được xꠢy dựng vo thế kỷ XII.Thuộc giai đoạn chuyển tiếp giữa phong cch Mỹ Sơn A1 vࡠ phong cch Bnh Định.15. Thᬡp P Nagar (Thp B䡠 Nha Trang):Nằm ven quốc lộ 1, cch thnh phố Nha Trang 4 km về phᠭa Bắc.Được xy dựng khoảng đầu thế kỷ IX đến thế kỷ XII.Đy l⢠ đến thờ Siva của Blamn giഡo, sau ny trở thnh thờ mẹ Xứ Sở – P࠴ Inư Nagar của vương quốc Champa.16. Thp Ho Lai:Nằm ven đường QL1A, lᠠng Ba Thp, x Tᣢn Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận.Được xy dựng vo thế kỷ IX.Những ng⠴i thp Ha Lai cᲲn lại l những tc phẩm kiến trࡺc thuộc vo loại đẹp v cổ nhất Champa. Thࠡp c một bộ Linga – Yoni (cạnh 50cm) cao 30 cm cng với những mặt tường phủ k㹭n hoa văn, cc hnh Thiᬪn nữ, người ngồi chắp tay v cả những hnh Gajasimha, kala, nagar…, đଣ lm cho khu thp tăng thࡪm gi trị nghệ thuật.17. Thp Pᡴ Krng Garai (Po Klaong Girai):Nằm trn đồi Trầu, thuộc phường Đ䪴 Vinh, cch trung tm thᢠnh phố Phan Rang (Ninh Thuận) khoảng 7 km về hướng Ty Bắc.Được x⠢y dựng vo thế kỷ XIV.Thp được lấy tࡪn vị vua được thờ ở đy m sử s⠡ch Đại Việt gọi l Chế Mn. Po Klaong Girai được đồng hࢳa với thần Siva, thể hiện tn ngưỡng thờ Thần – Vua của Champa thế kỷ XIV.18. Thp P� Rm (Hậu Sanh):Thuộc x䪣 Ph Qu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.Được x꽢y dựng vo thế kỷ XVII theo phong cch Muộn.ࡠL thp gạch cuối cࡹng của người Chăm. Thp thờ vị vua P Rᴴm (được tạc nổi trn tấm đꪡ hnh vng cung tr첪n mi thp). Đức vua được Siva hᡳa c tm c㡡nh tay ngồi giữa 2 con b thần Nadin.19. Thp P⡴ Shanư (Ph Hi):Nằm tr꠪n đồi B Nại, thn Phഺ Hi, cch thࡠnh phố Phan Thiết 7 km về hướng Đng Bắc.Được xy dựng v䢠o thế kỷ IX, l cực nam của vương quốc Chămpa.Hnh khối vଠ cc trang tr đơn giản, ᭭t điu khắc,c những n곩t gần với kiểu thp Khomer thời Chn Lạp.20. Thᢡp P Đam:Nằm trn sườn n䪺i ng XiԪm ở lng Tuy Tịnh, x Phong Phࣺ, huyện Tuy Phong, tỉnh Bnh Thuận.Được xy dựng v좠o thế kỷ IX.Thuộc phong cch Ha Lai.21. ThᲡp Yang Prng:Nằm bn d䪲ng sng Ea Leo, x Ea Rok, huyện Ea S䣺p, Đắk Lắk.Được vua SimhavarmanIII xy dựng vo cuối thế kỷ XIII. Ph⠭a đng thn th䢡p được gắn vo một Gopura.Những dấu t࠭ch văn ha, nghệ thuật thuộc những thời đại xa xưa của một dn tộc l㢠 hiện thn của ci dĩ v⡣ng của dn tộc đ, đồng thời cũng lⳠ một phần dĩ vng của nhn lọai. Con người cần c㢡i dĩ vng đ để nh㳬n lại mnh v kẻ kh젡c. N như một tấm gương, nhn v㬠o đ người ta thấy được lịch sử, thấy được nt nh㩢n bản, hay khng nhn bản, trong một nền văn h䢳a, nghệ thuật, v từ đ nhận ra được những cೡi đẹp phổ biến, m một con người d ở thời đại n๠o, thuộc nền văn ha no, cũng đều c㠳 thể cảm thụ được. C!c thp champa tiu biểu ᪠ THP CANH TIN Thʡp Cnh Tin, một ng᪴i thp đ trải ngᣳt chn thế kỷ phong sương m vẫn lộng lẫy c�ng tuế nguyệt. Theo cc thư tịch cổ, thnh Đồ Bᠠn do vua Chim Thnh Ng꠴ Nhật Hoan xy từ thế kỷ thứ X, cn thⲡp Cnh Tin được x᪢y dựng vo thế kỷ thứ XII, dưới đời vua Chế Mn (Jaya Sinbavarman III)ࢠThp Cnh Tiᡪnc2n c tn gọi l㪠th!p Đồngl một ngi thp nằm ở ch䡭nh giữa thnh đồ bnࠠxưa, nay thuộc x Nhơn Hậu, Thị x an nhơn, tỉnh b㣬nh định.Thp Cnh Tiᡪn hiện nằm trn đỉnh một quả đồi thấp thuộc thn Nam T괢n, x Nhơn Hậu, Thị x an nhơn. Trong số những th㣡p cổ Champa cn lại ở tỉnh Bnh Định, th⬡p Cnh Tin kh᪴ng chỉ l một trong những kiến trc cາn kh nguyn vẹn, m᪠ cn thuộc nhm những cụm thⳡp t thấy trong lịch sử kiến trc Champa l� khu đền chỉ c một thp, mặc dầu chỉ c㡳 một thp đơn lẻ song hnh dᬡng, cấu trc của thp Cꡡnh Tin lại khng hề kh괡c với cc ngi thᴡp vung nhiều tầng xy bằng gạch v䢠o loại lớn của Champa, thp cao gần 20 mt.Thᩡp Cnh Tin l᪠ một trong những ngi thp thuộcphong c䡡ch bnh định, hiện ln với một kiến tr쪺c honh trng với những khối h࡬nh lớn gy ấn tượng từ xa: cc cột ốp, những khung dọc tr⡪n mặt tường nằm giữa cc cột ốp nổi ln th᪠nh những mảng lớn khoẻ khoắn, cc vm của cᲡc cửa giả vt cao vương ln như hꪬnh những mũi gio khổng lồ, cc thᡡp trang tr gc c�c tầng cuộn lại thnh những khối chắc nịch, những phiến đ trang tr࡭ cc gc tường ph᳭a trn của cc tầng hꡬnh hoa l nh mạnh ra như nhữngᴠcnh tinNhư mọi ng᪴i thp truyền thống khc, thᡡp cấu trc gồm hai phần: tiền sảnh v điện thờ, hiện nay toꠠn bộ cấu trc của tiền sảnh đ bị sụt lở từ l꣢u, cc mặt tường pha ngo᭠i của thn thp được trang tr⡭ bằng những cột ốp v cc khung dọc nhࡴ mạnh ra khỏi mặt tường, một trong những điều kỳ lạ nhất ở thp Cnh Tiᡪn l nữa phần pha ngoୠi của cột ốp gc tường được ốp kn bằng những phiến đ㭡 sa thạch mu tn c୳ chạm khắc hoa dy xoắn v g⠳c cc diềm mi của thᡡp cũng được lm bằng đ - hiện tượng độc nhất trong lịch sử kiến trࡺc thp Chăm PaHiện nay tuy đ hư hại một phần, song vẫn cᣳ thể nhận ra cấu trc v h꠬nh thp kh đặc biệt của cᡡc cửa giả của thp Cnh Tiᡪn, mỗi cửa giả đều c ba tầng thu nhỏ dần về pha tr㭪n v mỗi tầng đều c hai thೢn, cc tầng của cửa giả đều c cấu trᳺc hai phần: hai trụ ốp tạo thnh khഡm bn dưới v h꠬nh cung nhọn bn trnTại bốn gꪳc của mỗi tầng của thp Cnh Tiᡪn, cc thp trang trᡭ gc v phiến đ㠡 hnh đui phượng nh촴 ra ở đỉnh cc cột ốp tường cn giữ lại khᲡ nguyn vẹn, nn từ xa nhꪬn vo thp Cࡡnh Tin trng như một ngọn đuốc khổng lồ đang lung linh toả s괡ng.Từ xa, ta đ thấy cc vai th㡡p cha ra khng trung những phiến đ촡 trắng mỏng mảnh giống bn tay con gi uyển chuyển lật lࡪn trong điệu ma. C lẽ t곪n thp được gợi ra từ những chiếc cnh nᡠy, như ĐạiNam nhất thống ch m tả: "Nam�An cổ thp ở thnᴠNamAn huyện Tường V"n trong thnh Đồ Bn, tục h࠴ l thp Cࡡnh Tin. Từ vai thp trở lꡪn, bốn pha ng giống như c�nh tin bay ln nꪪn gọi tn ấy. Xt cả cꩡc thp, duy thp nᡠy cao hơn, đứng xa trng thấy cảnh sắc thanh u, từ xưa xưng l th䠡nh tch, nay lần sụp lở". Cn c�c nh nghin cứu người Phડp theo cch mệnh danh ring, đ᪣ gọi thp Cnh Tiᡪn l Thp Đồng (Tour de Cuvre). Thࡡp Cnh Tin được x᪢y bằng gạch Chm lớn mu đỏ vࠠ đ sa thạch. Theo cc nhᡠ chuyn mn th괬 tỷ lệ đ dng trong thṡp Cnh Tin nhiều hơn so với c᪡c thp khc ở Bᡬnh Định. Sở dĩ như vậy v thp l졠 cng trnh kiến tr䬺c trong tổng thể hong thnh Đồ Bࠠn cũ, chất liệu sa thạch vừa kiến lập sự bền vững trong kết cấu, vừa được sử dụng nhiều trong điu khắc tạo hiệu quả thẩm mỹ cao.Đế thp vu꡴ng vức tạo thnh một bnh đồ 400m2 trପn mặt đất. Cc khối đ lớn bᡳ gc v c㠡c cột gạch ốp song song tạo gờ nổi trn mỗi mặt tường trng thật mạnh mẽ. C괡c mặt tường đng ty nam bắc của th䢢n thp mẹ đều c cửa vᳲm, nhưng chỉ c cửa chnh hướng đ㭴ng l cửa thật, cn lại lಠ ba cửa giả. Cc vm cửa cao, đường viền khuᲴn cửa nh mạnh ra ngoi, ph䠭a trn vm cửa cong v겠 hơi nhọn ở đỉnh, tiếp với mảng hoa văn xếp lớp đồng tm, hnh hoa sen nở. B⬪n trong thp, trong mỗi khung cửa giả đều đặt tượng hoặc tranh chạm khắc rất đẹp, rất tiếc l ngᠠy nay khng cn. Trong t䲠i liệu ghi chp về cc th顡p Champa tỉnh Bnh Định, nh du khảo người Ph젡p Ch. Lemire đ m tả lại: "Tr㴪n mỗi cửa bn trong đều c một bức tường c곳 hnh gn cung, n좳 giấu kn một tượng đn b� bn thn nửa nổi nửa ch᢬m, đầu đội một ci mũ rất sang, cầm trong tay một đa hoa sen". Tượng cᳳ lẽ đ bị đục lấy sau đ, như kiểu người ta dỡ tường để lấy c㳡c bức tranh khắc bằng đ được gắn hoặc tạc vo đᠳ. Chỉ cn cc đầu thủy qu⡡i Makara nanh nhọn, vi di, chạm khắc tinh tế tr⠪n mặt đ t nhiều tỏa ra thứ ᭡nh sng huyền b rợn ngợp thường gặp ở c᭡c cng trnh t䬭n ngưỡng ChampaCc cột ốp gc bằng đ᳡ sa thạch nguyn khối thẳng đứng với đường nt chạm khắc tinh tế nổi bật trꩪn mu gạch, khiến thp vừa uy nghi vừa sang trọng. Trࡪn cc cột đ vuᡴng ở bốn gc thp l㡠 bộ diềm chạy đường xếp bệ đn rất sắc sảo, nh dần ra từng ba bậc một, cuối c费ng tạo thnh bệ đỡ vững chải của cc thࡡp gc bn tr㪪n. Từ bộ diềm ny ln đến đỉnh cલn tm lớp thp giả chia lᡠm ba tầng. Đặc biệt tầng trn cng thu hẳn lại, như một sự biến tấu đầy cố 깽 của người nghệ sĩ ti hoa. V quả thật, khi tầm nhࠬn bị thay đổi, nh mắt con người bị ht bởi cạc thp mi như vừa hiện ra từ thần thoại, cᡠng ln pha tr꭪n cng nhỏ dần gợi cảm gic trࡹng điệp m khng hề nhഠm chn. Với dng lồi đặc trưng, phần thᡢn mỗi thp mi cấu tr᡺c tương tự thn thp mẹ nhưng đơn giản hơn. C⡡c phiến đ hnh đu᬴i phượng nh ra từ cạnh cc cột ốp g䡳c của cc thp mᡡi l nt độc đ੡o của cng trnh kiến tr䬺c ny. Đ ch೭nh l những "cnh tiࡪn" kỳ diệu lm tăng vẻ mỹ lệ bay bổng của phần diềm v mࠡi.Ở thp Cnh Tiᡪn, đối ngẫu với sự vững chi mang dấu ấn quyền năng của phần đế thp l㡠 sự thanh thot đặc trưng của cc cửa vᡲm v phần đỉnh, đối ngẫu với uy lực thm nghiࢪm nơi cc tượng thần l cảm giᠡc vui tươi của những dải đ đui phượng - tất cả hᴲa quyện thnh một ngn ngữ kiến trഺc cực kỳ siu thot trong tầm mắt con người. Vẻ đẹp nhẹ nh꡵m vui tươi khiến thp Cnh Tiᡪn khc hẳn với cc thᡡp Champa nặng chất trầm tịch u hoi, n cho ph೩p người ta nghĩ đến một biểu tượng của hạnh phc v niềm vui sống hơn lꠠ một cng trnh t䬴n gio. I G g � ໲ ��y. Xᤩt cả cc thp, duy thᡡp ny cao hơn, đứng xa trng thấy cảnh sắc thanh u, từ xưa xưng lഠ thnh tch, nay lần sụp lở". C᭲n cc nh nghiᠪn cứu người Php theo cch mệnh danh riᡪng, đ gọi thp C㡡nh Tin l Thꠡp Đồng (Tour de Cuvre).Từ xa, ta đ thấy cc vai th㡡p cha ra khng trung những phiến đ촡 trắng mỏng mảnh giống bn tay con gi uyển chuyển lật lࡪn trong điệu ma. C lẽ t곪n thp được gợi ra từ những chiếc cnh nᡠy, như ĐạiNam nhất thống ch m tả: "Nam�An cổ thp ở thnᴠNamAn huyện Tường V"n trong thnh Đồ Bn, tục h࠴ l thp Cࡡnh Tin. Từ vai thp trở lꡪn, bốn pha ng giống như c�nh tin bay ln nꪪn gọi tn ấy. Xt cả cꩡc thp, duy thp nᡠy cao hơn, đứng xa trng thấy cảnh sắc thanh u, từ xưa xưng l th䠡nh tch, nay lần sụp lở". Cn c�c nh nghin cứu người Phડp theo cch mệnh danh ring, đ᪣ gọi thp Cnh Tiᡪn l Thp Đồng (Tour de Cuvre).ࡠ Thp Cnh Tiᡪn được xy bằng gạch Chm lớn m⠠u đỏ v đ sa thạch. Theo cࡡc nh chuyn m઴n th tỷ lệ đ d졹ng trong thp Cnh Tiᡪn nhiều hơn so với cc thp khᡡc ở Bnh Định. Sở dĩ như vậy v th쬡p l cng trബnh kiến trc trong tổng thể hong thꠠnh Đồ Bn cũ, chất liệu sa thạch vừa kiến lập sự bền vững trong kết cấu, vừa được sử dụng nhiều trong điu khắc tạo hiệu quả thẩm mỹ cao.Đế thડp vung vức tạo thnh một b䠬nh đồ 400m2 trn mặt đất. Cc khối đꡡ lớn b gc v㳠 cc cột gạch ốp song song tạo gờ nổi trn mỗi mặt tường tr᪴n

Đạo Lm Con

Buổi tối ăn gừng độc như ăn thạch tn. Người xưa c� cu: Sng sớm ăn gừng, tốt hơn cả uống nước s⡢m; buổi tối ăn gừng, ngang với ăn thạch tn. Gừng c� chứa tinh dầu dễ bay hơi, c thể lm tăng tuần ho㠠n mu; đồng thời c chứa gingerose, cᳳ tc dụng kch th᭭ch tiết dịch dạ dy, lm hưng phấn đường ruột, th࠺c đẩy tiu ha. Ngo고i ra gừng cn c chứa gingerol, cⳳ thể lm giảm sự pht sinh sỏi mật.ࡠ Song gừng vừa c lợi lại vừa c hại, trong d㳢n gian Trung Quốc từng truyền nhau cu: "Đi ngủ củ cải, ngủ dậy ăn gừng", ni l⳪n c thể ăn gừng nhưng khng n㴪n ăn qu nhiều vo buổi tối.ᠠ Trong cc sch y học cổ cũng từng "cảnh bᡡo": "Trong vng một năm, ma thu kh⹴ng ăn gừng; trong vng một ngy, đ⠪m khng ăn gừng". 䠠 Đặc biệt l vo m࠹a thu, tốt nhất l khng ăn, vബ ma thu thời tiết kh r鴡o, to kh (kh᭴ng kh kh) tổn thương phế, cộng th�m ăn gừng cay vo, lại cng dễ lࠠm tổn thương phổi hơn, gy tăng mất nước, kh khan trong cơ thể.ⴠXem ra, chuyện m9a thu khng ăn hoặc ăn t gừng c䭹ng cc thức cay khc đᡣ được cổ nhn xem trọng từ lu, điều n⢠y đ được phn t㢭ch rất khoa học.Cũng li*n quan đến vấn đề ny, người xưa c cೢu: Sng sớm ăn gừng, tốt hơn cả uống nước sm; buổi tối ăn gừng, ngang với ăn thạch t᢭n. L do l gừng c� thể tăng cường v thc đẩy tuần hoຠn mu, kch th᭭ch tiết dịch dạ dy, lm hưng phấn ruột- dạ dࠠy, thc đẩy tiu hꪳa, ngoi ra cn cಳ tc dụng khng khuẩn.ᡠ Vo buổi sng, kh࡭ trong dạ dy nhiều, ăn một cht gừng vຠo sẽ kiện t n vị, kh촭ch lệ cho dương kh bốc ln. Đến nửa đ�m, dương kh trong người thu lại, m kh� thịnh pht, lc nẠy ăn gừng sẽ vi phạm qui luật sinh l. � Củ cải trắng Củ cải đỏ rất tốt cho việc giảm c"n Ngược lại với gừng, củ cải t-nh lạnh, hạ hỏa thanh nhiệt, hạ kh tiu thực (l�m hết đầy bụng). Sau cả ngy mệt mỏi, ăn một t củ cải sẽ c୳ tc dụng nhuận hầu tiu thực (tốt cho họng trợ gi᪺p tiu ha), thanh nhiệt, c곳 lợi cho việc nghỉ ngơi.

Khi bạn bị đau chn, đ cⳳ thể l dấu hiệu thừa cholesterol trong cơ thể. Triệu chứng cholesterol bị thừa ngầm bo hiệu động mạch mࡡu đến tim c nguy cơ bị tắc nghẽn. 1. Đau ở ch㠢n Do mu đến động mạch tắc nn kh᪴ng cung cấp đủ mu đến đi chᴢn, v vậy m người bệnh thấy đau ở ch젢n. Cơn đau c thể ở bắp chn đ㢹i hay lan tới mng. Một số người khng c䴳 cảm gic đau nhức nhưng thường thấy mỏi hay nặng ở chn, nhất lᢠ khi ở tư thế nằm hay ngồi lu. 2. Chuột rt ban đ⺪m Nhiều người bị cholesterol cao thường xuyn bị chuột rt ban đ꺪m ở cổ chn, gt chⳢn hay bắp chn khi ngủ hoặc khi nằm nghỉ lu tr⢪n giường. Lc ny, nếu đưa chꠢn ln cao rồi lắc hay đong đưa bn chꠢn, cổ chn, k ch⪢n ln gối cao, bạn sẽ thấy cơn đau dịu xuống. Ảnh mang tnh minh họa 3. Da vꭠ mng thay đổi V kh㬴ng nhận đủ mu đến tận những mạch mu nhỏ nᡪn da v mng tay, mೳng chn trở nn nhợt nhạt, xỉn m⪠u, trong khi đ da mặt lại hay bị đỏ v dễ đổ mồ h㠴i, đ l do m㠡u bị tắc nghẽn c xu hướng lưu thng l㴪n phần trn của cơ thể như đầu, mặt… Mng ch곢n trở nn dy, x꠹ x nhưng lại mọc rất chậm. Dấu hiệu mng ch쳢n nhanh di chứng tỏ mu của bạn lưu thࡴng tốt, khng bị cholesterol cao. 4. Bn ch䠢n lạnh ngắt Bn chn của người cࢳ cholesterol thường hay lạnh ngắt hoặc c cảm gic m㡡t khi chạm vo, ngay cả khi người đ vừa vận động trong tiết trời nೳng bức. Đ l do trong c㠡c mạch mu lun cᴳ chất gip giữ ấm da, nhưng ở người c cholesterol cao, m곡u kh lưu thng đến đầy đủ n㴪n chn lun lạnh. Tuy nhi⴪n, cc nh nghiᠪn cứu cũng lưu rằng đy kh�ng phải l dấu hiệu đặc trưng nhất, v trପn thực tế, bn chn lạnh cࢳ thể do nguyn nhn tuổi cao hoặc cơ địa… 5. Bất thường mꢠu da Cc nh nghiᠪn cứu đ th nghiệm để t㭬m ra sự bất thường mu da ở bn chࠢn, nơi cuối cng của cơ thể nn 骭t nhận được mu nhất. V người ta dễ dᠠng tm ra nếu người c cholesterol cao khi ngồi im th쳬 da ở bn chn vࢠ ngn chn c㢳 sắc xanh ti, khi gc chᡢn ln bn cao da chuyển sang t꠭m hoặc đỏ. Đ l do sự thay đổi lớn về d㠲ng mu đến chn thay đổi. 6. Chᢢn bị lở lot, lu l颠nh Sự thiếu mu cục bộ dẫn đến những vết thương ở chn dᢹ nhỏ cũng khiến chng trở nn khꪳ lnh, vết thương chuyển sang mu nࠢu tm hoặc đen do mu đ�ng lu v ⠭t mu lưu thng để cải thiện vết thương. 7. Chᴢn hay bị t hoặc cảm thấy yếu, run rẩy Đặc biệt l khi nằm nghỉ, chꠢn dễ bị t, cảm gic chꡢm chch, mỏi r rời, nặng hơn l� khi vận động thấy đau. 8. Teo cơ bắp chn Một số người c trọng lượng thừa, nhưng đ⳴i chn th qu⬡ nhỏ b so với cơ thể. Đy kh颴ng phải do bẩm sinh m l do sự giảm k࠭ch thước của bắp chn. Mu nu⡴i khng đầy đủ nn l䪠m giảm số lượng cc sợi cơ dẫn đến teo cơ hoặc giảm kch thước bắp ch᭢n. 9. Hoại tử m Trường hợp rất nặng trong số 20% người c cholesterol cao đi k䳨m với tnh trạng bệnh mạch vnh, suy tim… l젠 tnh trạng hoại tử m dẫn đến phải cắt bỏ dần dần chi dưới. 10. Kh촳 cương cứng Đặc biệt ở người đn ng, cholesterol cao cള thể ảnh hưởng đến sự cương dương. Trong sinh hoạt tnh dục, do mu đến khu vực đ졹i trong v cơ quan sinh dục t n୪n "cậu b" khng được bơm đủ k鴭ch thch để cương cứng. Nn đo cholesterol định kỳ Đo mức cholesterol h�ng năm l việc kh đơn giản, nằm trong danh mục những xࡩt nghiệm khm sức khỏe tổng qut. Xᡩt nghiệm cholesterol ton phần sẽ đo lường 4 loại chất bo trong m੡u gồm: tổng số cholesterol trong mu (kết quả chung), cholesterol DHL (cholesterol tốt), cholesterol LDL (cholesterol xấu) v triglyceride (tế bᠠo chất bo trong mu). Mức triglyceride v顠 LDL cng cao th cଠng khng tốt, lc n亠y bạn phải ch chế độ ăn v꽠 sinh hoạt để điều chỉnh mức cholesterol ổn định. ------------------------ 7 nguyn nhn gꢢy cholesterol cao 1. Thi quen ăn uống:Tr㠪n thực tế, c rất nhiều người thch ăn thịt hơn ăn rau, họ lu㭴n cảm thấy thiếu thịt trong chế độ ăn của mnh. Một chế độ ăn giu thịt g젢y nguy cơ cao bị cholesterol trong mu, thủ phạm l cᠡc chất bo khng b鴣o ha c trong thịt động vật, nhất lⳠ thịt đỏ như b, cừu, b; da hay phủ tạng động vật; c⪡c thực phẩm bổ dưỡng khc như trứng, sữa, ph-mai được tiᴪu thụ qu nhiều cũng khng tốt. Ngay cả cᴡc loại bnh ăn vặt như bnh quy, khoai tᡢy chin, chocolate v bơ thực vật c꠳ trong cc mn ăn đường phố cũng chứa rất nhiều cholesterol. 2. Trọng lượng:᳠Thừa cn lm cơ thể tăng sản sinh ra trygliceride (cholesterol xấu) v⠠ giảm HDL (cholesterol tốt). 3. Mức độ vận động:Thiếu hoạt động thể chất cũng g"y ra tnh trạng tương tự l giảm cholesterol tốt v젠 tăng cholesreol xấu. 4. Tuổi tc v giới tᠭnh:Sau lứa tuổi 20, lượng cholesterol trong cơ thể bắt đầu tăng l*n tự nhin do qu trꡬnh chuyển ha cơ bản của cơ thể bắt đầu chậm lại. Ở nam giới, sau tuổi 50 l giai đoạn hay bị cholesterol cao cấp t㠭nh. Ở phụ nữ, cholesterol cũng tăng cao đột ngột sau tuổi mn kinh. 5. Sức khỏe tổng qut:㡠Tnh trạng sức khỏe chung của cơ thể c ảnh hưởng đến cholesterol trong m쳡u bạn. Nếu c bệnh tiểu đường hoặc bệnh về tuyến gip, cholesterol trong m㡡u bạn c khuynh hướng cao hơn. 6. Tiền sử gia đnh:㬠Nếu trong gia đnh c người bị cholesterol cao, bạn cũng dễ c쳳 nguy cơ bị tnh trạng ny hơn những người kh젡c. 7. Ht thuốc l:ꡠChất nicotine trong thuốc l sẽ lm giảm cholesterol tốt trong mᠡu của bạn, thay vo đ tăng cholesterol xấu. ೠ Bnh Minh Theo vn.nang.yahoo.com

Kiều Ngọc Quy*n San Jose, USA ngy 15 thng 11 năm 2012 ࡠ Thưa qy vị, Ti mong q괺y vị tha thứ cho ti,sỡ dĩ ti phải viết thật nhiều cho Dharma.Trước đ䴢y ti thật tnh t䬴n trọng hắn,trn trọng một người Chăm c học vị TS,nhưng hắn đⳣ lm ti thất vọng quഡ nhiều, hắn đ nu đời tư c㪹a ti từ khi HARAR Champaka mới xuất bản,nhưng ti ko bao giờ phản ứng tren mạng.t䴴i muốn đối mặt với hắn nhưng hắn trnh n v᩠ ni nhiều với đn em hắn về đơi tư của t㠴i,hơn nữa cứ dng BBT Champaka để che dấu thay v hắn.B鬢y giờ lạii đem đời tư ti để đnh phủ đầu t䡴i nữa.Ti ko nhịn nữa,Ti th䴡ch thức Dharma đi diện với ti tr㴪n mạng hay trực diện,nếu hắn ko dm l "THẰNG H᠈N".cho hăn khỏi quấy ph x hội Chăm tại Hᣣi ngoại.Ti vẫn biết, vềChampa học ti ko bằng hăn nhưng về mặt x䴣 hội v hnh chࠡnh cũng như vận dụng quần chng hắn ko đng lꡠm học tr của ti..Hắn giỏi Phⴡp ngữ nhưng chưa chắc hắn rnh từ Việt ngữ.Học vị l phương tiện cho hắn đi đến cứu cࠡnh,nhưng rồi cứu cnh của hắn la phương tiện cho ngươi đi sau v đᠴi khi người ta sẽ vượt qua ma hắn ko ngờ được.Chưa chắc học vị cao m xy dựng quần chࢺng được nếu kiu ngạo v trịch thượng coi quần ch꠺ng l đm nࡴ dịch.sử dụng mt bầy đệ tử a dua nịnh ht m䳬nh. Sau đy,ti cũng thⴠnh thật muốn cc thnh viᠪn Champaka đng lợi dụng việc g đ鬳 m đụng chạm đn tੴi m để ti khള xử,người duy nhất ti muốn chỉ mặt l Dharma. Xin th䠴ng cảm.TẠ ƠN QY VỊ. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kiều Ngọc Quyڪn San Jose, USA ngy 16 thng 11 năm 2012 ࡠ Knh thưa qy vị, Theo b�i viết của MUSA POROME ngy 20/4/2012,chủ đ lਠ Thực trạng x hội Cham hm nay. 1-Kinh tế. 2-X㴣 hội. 3-Văn ha. Ti rất tr㴢n trọng v đồng tnh với bଠi viết nầy bởi n rất trung thực v r㠵 rng để cho nh cầm quyền VN vࠠ Campuchia, nơi c dn tộc Cham sinh sống,phải quan t㢢m nhiều hơn .Nhưng ti xin viết thm một số vấn đề tr䪭ch nơi website CHAMPAKA.NFO,t̴i cũng xin gp . v nhận định một c㠡ch khch quan v trung thực.Mong qᠺy vị thng cảm. BI KỊCH X HỘI CHĂM H䃔M NAY của MUSA POROME ngy 21/3/2012. *Sự biến đổi của thời cuộc : Trch "(..,,....)Sau khi chୡnh phủ Hoa kỳ ra chnh sch nh�n đạo(...)cứu xt nhưng t nh鹢n của chế độ cộng sản theo diện HO,th (...) " Theo đoạn văn ny người viết kh젴ng vui lng khi những HO qua MỸ. - Ti xin nⴳi rằng, thật may cho giới tr thức trẻ tai Hoa kỳ,nếu khng c� chng ti l괠 những người lớn sang Mỹ th dn tộc Cham c좲n bị xoy vo vᠲng quỷ đạo "XẢO QUYỆT" của DHARMA,bởi giới tr thức trẻ dựng chuynchưa c� đủ tầm nhn su xa v좠 rộng ri về chiu thức chồng ch㪩o của Dharma.Ti ni vậy ko c䳳 nghĩa l ch bai cડc bạn m sợ cc bạn chưa đủ kinh nghiệm về thủ đoạn ch࡭nh trị của một con người mưu m,bất nghĩa ko trừ thủ doạn bỉ ổi no miễn sao th䠢u tm lợi lc v㴠 danh nghĩa về mnh. Ti xin dẫn chứng: Anh NHUẬN l촠 thầy đ dạy tiếng PHP vだ chữ CHAM cho Dharma tại Php,nhưng v anh Nhuận chất phᬡt v thật th,trung thực vࠠ quảng đại nn bị Dharma chơi gi l겡i.Cn cc bạn trẻ,Dharma lật lừa kh⡴ng c g l㬠 kh cả. (QY vị sẽ thấy kết quả lời n㚳i của ti,nếu ai ra ngoi quỷ đạo của Dharma). *Những bi kịch x䠣 hội Cham: Trch "(....)c một nguy�n nhn chnh yếu đ⭳ l một loại tr thức Cham ra đi mang theo gia sản chống phୡ lẫn nhau sang Hải ngoại v sư say m quyền lưc thống trị người kh쪡c,tip tucf hnh nghề đạo đức giả vꠠ lc no cũng ꠴m bản chất bẩn thỉu ho danh với ho dan h lᡠm nh lnh tụ người Cham(....)" Thạt ra ko ai muốn chࣴng ph ngoại trừ Dharma v Champaka muốn dựng chuyện đẻ bᠴi nhọ người khc gy thᢪm nghi kỵ v hiềm khch lẫn nhau. Tr୭ch "(........) Họ sẵn sng luồng ci bất cứ ai nếu cຳ lợi cho họ(.........) để hnh thnh một b젨 phi ring đẻ phục vụ cho mục ti᪪u của họ với khu hiệu l đập ph⠡ những người Cham ko cng quan điểm với họ,tn họ l鴠m chủ nhn của x hội nầy,Họ l⣠ ai? ****HỌ L AI ? Nếu t4i cn ở VN,toi sẽ trả lời về nhn vật người Cham l⢠ THNH THẢO v VẠN THANH BNH> C̲n bn MỸ ti biết MUSA Thỏa muốn am chỉ 괔ng LƯU QUANG SANG nhưng v nhat gan ko dm n졳i thẳng ra.. Nhưng,ti dng chữ NHƯNG để cho qu. vị tự suy nghĩ,toi n乳i rất chan thật như sau : Ti l ch䠡u ng cố DԢn biễu TỪ CNG XUԂN,ku ng TỪ C괔NG THU bằng cậu--- ngoi ra ti cലn ng cậu l CỐ Thiếu t䠡 TỪ HƯU THƠM l bạn ch cốt của CỐ Th/tୡ D.T.SỞ Tranh cử Dn biểu năm 1972 ti vận động vⴠ đứng tn lm đại diện trong hồ sơ cho Ứng cử vi꠪n DƯƠNG tấn THI thay v XU씂N,v l vận động viࠪn rất cực đoan. Ti với SANG l䔠m sui gia khi qua MY sau năm năm. Nhưng sui gia la một lẻ, chuyn x hội l꣠ lẽ khc,nhiều vấn đ xᨣ hội nếu SANG tԴi sẵn sng đối lập nếu ti thഢy ko hợp l...Trong đời ti chỉ c 2 người t䳴i chịu khut phục l ᠴ Cậu THƠM v cố DB XUԂN,ngoai ra ko con ai lay chuyển ti theo . họ được..Nếu Musa Thỏa m chỉ 䡴 Sang l chưa chnh xୡc bởi ng Sang l con người ko luồng c䠺i,trnh n đụng chạm,cᩳ lẻ hơi hơi 3,4 OK..hơi hơ thi nha. Đoạn văn m Musa Thỏa viết n䠪n dnh cho Dharma l đ࠺ng nhất nhờ vậy mới qua Php học được thay v ở chiến trường. ( ko riᬪng sau nầy m từ khi cn bಪn VN năm 1968 ), BBT Champaka hon ton bࠪnh vực Dharma m li từ chuyện cũ năm xưa ra bഴi nhọ ng ta. như: 1/ Vấn đ"con heo quay" năm 1996 theo mặt T䨍N NGƯỠNG, ng SANG, chị MẬN,ng Đ䴔NG,v ng LƯU dều cള lỗi cả v l ban tổ chức KATE đ젣 thiế tn trọng những người MUSLIM.Đu c䢳 ring ng SANG.*về mặt x괣 hội--một buổi tiệc c nhiều mn ăn ngon,gi㳡 trị để đi thực khch ko ph㡢n biệt tn gio,t䡭n ngưỡng hoặc kin cử, ai ăn hay ko ăn ty . chọn,ko ngồi chung được th깬 ko bn ghế ngồi chỗ kh頡c,nhiều mon ăn dọn ra chủ tiệc cảm thy thoải mi hơn l⡡ thiếu mn trở thnh keo kiệt,bủn xỉn sợ tốn k㠩m lm khach hết vui. Nếu biết thng cảm với nhau,tha thứ cho nhau mഠ giải quyt vấn đề th vẫn tốt đẹp,ko đến nỗi IOC bị tan vỡ, " thương nhau nước đục cũng trong,ghet nhau nước chảy giữa dong cũng dơ ". 2/Vấn đề bầu ban quản trị mới của IOC,Tꬴi xin xc nhận ti,Phᴺ văn LƯU v Chu văn THỦ lࢠ những người chng đi danh xưng IOC ( International Office of Champa ) bởi từ office c䳳 nghĩa l VĂN PHNG ko hợp cho một cộng đồng Cham hiện nay đң đng người,hơn nữa một tập thể x hội ko phải l䣠 cng ty hay cơ quan g, xin thay từ COMMUNITY c䬳 nghĩa l cộng đồng,hoặc từ ORGANIZATION c nghĩa lೠ tổ chức.( Ti sẽ vit về phần nầy sau V/v t䪴i v Dharma trao đổi với nhau trươc một đm họp ) 3/V/đ TỐ cડo cố thiếu t SỞ năm 2001--2003.chuyn n᪢y ko đang ni nữa bởi đ vui vẻ v㣠 ha giải với nhau tốt đẹp,băng chứng cụ thể l đ⠡m tang theo truyền thống do Ph v Lưu đảm trch vꡠ anh Đức vẫn sinh hoạt trong hội Truyền thống VH Sacramento bnh thường. Đ 11 năm tr죴i qua rồi m Champaka vẫn nhắc lại,muốn khơi dậy sự hiềm khch với nhau. 4/V/đ chữ Cham taiKuala Lumpur thang 9/2006 cũng nhắc lại. VẤN ĐỀ LୂM GIA TN VIŠT THƯ CHO DHARMA thng 8,2010. Chuyện giữa Dharma v Gia Tᠢn từ 2010 ko lin quan đến champaka ,nhưng cung li 괴ng SAng vo,Tại sao DHARMA v Champaka th࠹ Ong Sang dai dẳng như vay. trch "(.....)v một t�n hip sĩ m như L.G.T깂N chưa lm được g cho dଢn tộc th kh m쳠 hạ được một tay kiếm chuyn nghiệp như Po Dharma,một người đ từng sống chết tr꣪n bi chin trường sung đạn gần 5 năm v㪠 hm nay vẫn hy sinh cuộc đời cho dn tộc Champa" Tăng bốc nhau qu䢡 cỡ,Gia Tn "m" nhưng Dharma "đui" c⹳ kh g đ㬢u với Gia Tn. "NĂM NĂM sống chết trn b⪣i chiến trường sng đạn" thật LO KHOꁉT v KHOE KHOANG,năm 1970 mới sp nhập quࡢn đi CPC,nawm1971 bị thương về nằm BV ower BIN H䊒A, năm 1972 sang Php học lm bᠠi toan thế no thnh 5 năm vậy. VỀ THࠀNH VĂN HONG v B VĂN ANH *BBT Anakhan champaka ng`y 21/3/2012. Thư của 2 người nầy viết cho Dharma ngy 10/11/2010 cung li ഴng SANG v ng TỶ vԠo để chữi, d thư đ viết c飡ch đay hơn 10 năm. CỰU DB TỪ CHỐI TIP XʚC VỚI PO DHARMA****BBT Champaka ngy 4/FEB 2012. ng SANG ko thԨm tiếp Dharma cung ko khỏi đem chuyện "Con heo quay", "v/đ Tranh cử DB năm 1972" v "V/đ kin tụng cố Th/Tડ SỞ" ra nữa. CỰU DB LƯU Q SANG PHỦ NHẬN LỄ RA MẮT SCH LỊCH SỬ CHAMPA***BBT champaka ng`y 21/1/2012. ng SANG ko tham dự ra mắt sԡch cung bị chữi.,vic nầy từ 9/2011 đến 2012 champaka vẫn cn chịu kh겳 ko ra. Sang ko tham dự ra mắt s锡ch bị chữi,cn ng DOHAMIDE ra mắt s┡ch cũng bị Champaka v Dharma chựi xối xả,lam sao đay hả qu vị. Chưa kể chữi Chế LINH,ko tham gia đại hội 2007,r୴i đi ht VN cung bị Champaka bᴴi nhọ v chựi bới. KO ai khỏi bị chựi cả như LỘ MINH TRẠI, INRASARA,TỪ CNG PHԚ QUANG ĐẠI CẨN. KNH MONG QU. VỊ ĐỌC B̀I NẦY M PH
N XT CHO*****CHAMPAKA vɠ DHARMA như thế no mới vừa lng.Cam ơn qu. vi. KIỀU NGỌC QUYᲊN

Nh nghin cứu khoa học người Phડp Etienne Aymorier vo năm 1885 đ khai quật dưới lࣲng đất tại lng V cạnh Nha Trang khൡm ph ra một văn bia (khắc chữ trn phiến đ᪡ Granit) bằng Phạm ngữ (Snskrit) c nin đại v㪠o cuối thế kỷ thứ II sau cng nguyn. Tr䪪n văn bia ấy c ghi r c㵴ng trạng của một vị vua Sri-Mara, người đ khai sng ra một triều đại Vương Quốc Champa đầu ti㡪n. ối chiếu với sСch Thủy Kinh ch Trung Hoa đ nꣳi ở đoạn trn, ta thấy sử liệu của Trung Hoa v bia k꠽ đ khai quật được hon to㠠n giống nhau về khng gian v thời gian lập quốc.Nh䠢n vật Sri-Mara chnh l Khu Li�n.Trn văn bia Phạm ngữ của SambhuVarman (Phạm Phn Ch꠭) vo thế kỷ thứ XI c khắc t೪n một quốc gia cổ m trong sch Tࡢn đường Thư c đề cập đến u Dương Tu,Tổng kỳ đィ phin m ra Hꢡn ngữ l Chim Bઠ tức Champa ngy xưa.Người champa xuất thn từ người tiền thࢢn nam đảo cổ Malayo Polynsien ,tiền thn của tộc người nam đảo ng颠y nay,sống trn di bờ biển trải d꣠i bắc: từ đảo hải nam trung quốc, nam:b rịa-vũng tu ngࠠy nay.Đng gip biển champa( biển đ䡴ng), ty gip t⡢y lo. Người champa định cư trn dણi đất ny từ đầu những năm 2000 trước cng nguyപn.Ti liệu chnh xୡc nhất l những g cଲn lại của nền văn ha sa huỳnh. Từ thng tin đầu ti㴪n trong Nin gim 1909 của tập san Trường Viễn Đ꡴ng bc cổ về việc pht hiện “một kho chum khoảng 200 chiếc nằm cᡡch mặt đất khng su, trong một cồn c䢡t ven vng biển Sa Huỳnh” (huyện Đức Phổ tỉnh Quảng Ngi), đến nay h飠ng trăm di tch của nền văn ha n�y đ được tm thấy khắp c㬡c tỉnh ven biển miền Trung từ Thừa Thin Huế đến B꠬nh Thuận. Diện mạo của văn ha Sa Huỳnh, từ nguồn gốc đến cc giai đoạn ph㡡t triển, từ loại hnh di tch di vật đến đặc trưng văn h쭳a… ngy cng r࠵ nt .Suốt 100 năm qua l một cuộc t頬m kiếm khng mệt mỏi của cc nh䡠 khảo cổ, cc nh nghiᠪn cứu về một nền văn minh cch chng ta hẠng nghn năm. M.Vinet - một nh khảo cổ người Ph젡p - pht hiện những mộ chum đầu tin v᪠o năm 1909 v cũng l nơi xuất hiện những hiện vật c࠳ nin đại sớm nhất của văn ha Sa Huỳnh.Thật ra thuật ngữ “văn h곳a Sa Huỳnh” khng phải c ngay sau khi 䳴ng M.Vinet pht hiện khu mộ chum ny mᠠ phải đợi một thời gian di sau đ, khi bೠ La Barre - vợ một vin thuế quan Php ở Sa Huỳnh - vốn ham thꡭch trang sức đ qu vὠ thủy tinh trong chum nn đ huy động d꣢n đo khu mộ chum ở Ph Khương vຠ Thạnh Đức, mỗi nơi thu được 120 chiếc.Đến năm 1934, một nh khảo cổ học khc tࡪn M.Colani tiếp tục mở rộng khng gian ra cc v䡹ng ln cận như Ph Lu, Đồng Ph⺺ (Quảng Ngi), Tăng Long, Ph Nhuận (B㺬nh Định). Hng trăm mộ chum tương tự cũng được pht hiện qua đợt khai quật nࡠy. Năm 1935, b M.Colani đ cࣴng bố những pht hiện của mnh cᬹng cc đồng nghiệp trước đ tại một cuộc hội nghị tiền sử Viễn Đ᳴ng ở Manila (Philippines).Bo co của M.Colani lập tức thu h᡺t sự ch của c꽡c nh khảo cổ. Ci tࡪn Sa Huỳnh cng thuật ngữ “văn ha Sa Huỳnh” bắt đầu h鳬nh thnh v liࠪn tục mời gọi tất cả giới khảo cổ. Tuy nhin, hai cuộc chiến tranh suốt 30 năm sau đ đ곣 khng cho php họ thực hiện 䩽 định của mnh m phải đợi đến sau ng젠y giải phng miền Nam, cc nh㡠 khảo cổ VN mới lm tiếp những dang dở trước đ .Nền văn hೳa Sa Huỳnh ở miền Trung được giới khảo cổ pht hiện từ hơn nhiều năm trước.10 nh khoa học Đức - Việt tiến hᠠnh khai quật di chỉ Lai Nghi ở Điện Bn, Quảng Nam. Kết quả lần ny c࠹ng với hai đợt tiến hnh năm trước đ cho ra bức tranh văn hࣳa Sa Huỳnh chi tiết hơn.Từ trước năm 1975, cc nh khoa học đᠣ pht hiện ở vng Sa Huỳnh (Quảng Ngṣi) một di chỉ chứng minh tại đy đ từng tồn tại một nền văn h⣳a pht triển đồng thời với văn ha Đ᳴ng Sơn ở pha Bắc v văn h�a c Eo ở miền Nam, cӳ nin đại cch đꡢy t nhất 2.400-3.000 năm. Di vật tm thấy l� đồ ty tng ch顴n theo người chết được hỏa tng, đặt trong cc mộ chum bằng đất nung vᡠ chưa xc định được chủ nhn, v᢬ vậy giới khảo cổ tạm gọi đ l nền văn h㠳a Sa Huỳnh. Do hầu hết cc di chỉ đều l mộ tᠡng, lại tập trung ở vng duyn hải n骪n giới nghin cứu đon định rằng chủ nhꡢn của chng cư tr tại c꺡c hn đảo trn Th⪡i Bnh Dương, c tục hỏa t쳡ng v chn ở đất liền.Do hoഠn cảnh chiến tranh, những pht hiện về văn ha Sa Huỳnh cũng chỉ dừng lại đᳳ. Ring tại Quảng Nam, từ những năm sau 1985, Viện Khảo cổ học Việt Nam kết hợp với bảo tng tỉnh đꠣ đưa ln từ trong lng đất những kho t겠ng khảo cổ c lin quan đến nền văn h㪳a ny. Cc di vật xuất hiện ở nhiều nơi, đặc biệt dࡠy đặc ở Hội An, Điện Bn.Năm 1993-1995 với sự ti trợ của Tổ chức Toyota Foundation (Nhật Bản), Đại học Tổng hợp Hࠠ Nội đ thực hiện một cuộc khai quật khảo cổ lớn tại Hội An. Phạm vi khảo cổ trn b㪬nh diện 70 km2, ko di dọc theo s頴ng Thu Bồn.Kết quả c3 nghĩa từ cuộc khai quật ny l� ở đu c dấu vết văn hⳳa Sa Huỳnh th nơi đ c쳳 vết tch của văn ha Chăm Pa.�C thể nhận định đ c㣳 sự kế thừa no đ về mặt địa l೽ giữa cư dn hai nền văn ha...NgoⳠi ra, sự kiện tm thấy 2 đồng tiền Ngũ Th, Vương M칣ng nin đại thế kỷ 1, 2 trước cng nguy괪n, cng cc loại gốm văn in h顬nh học kiểu Hn Hoa Nam tại Hậu X, đᡣ xc định một quan hệ giao lưu giữa chủ nhn văn hᢳa Sa Huỳnh với bn ngoi. Đồng thời, nhiều hiện vật cũng cho thấy thấp thoꠡng những di chỉ cư tr nằm cng tầng văn h깳a với văn ha Sa Huỳnh... Tuy vậy với chừng đ chưa thể x㳡c nhận được chủ nhn văn ha Sa Huỳnh từ đⳢu đến; c quan hệ kế thừa với vương quốc Chăm Pa cổ đại sau ny hay kh㠴ng? Đợt khảo st lần ny của Viện Khảo cổ học Quốc gia Đức cᠹng Đại học Quốc gia H Nội tại di chỉ Lai Nghi (gip ranh với Hội An) lࡠ để lm sng tỏ những nghi vấn đࡳ.C một "trung tm thương mại" Hội An cổ đại.Tiến sĩ Andreas Reinecke, Trưởng đo㢠n khai quật Viện Khảo cổ chung v so snh thuộc Viện Khảo cổ học quốc gia Đức, cho biết, kết quả thu được từ khai quật tại Lai Nghi rất lớn vࡠ c nghĩa rất quan trọng. Trong ba đợt đ㽠o, nhm đ ph㣡t hiện khoảng 40 địa điểm c văn ha Sa Huỳnh, với 62 mẫu mộ chum v㳠 mộ đất cng hơn 10.000 di vật c gi鳡 trị. Trong đ số hạt cườm trang sức nhiều chưa từng c từ trước đến nay với 200 loại hạt chuỗi, chế t㳡c bằng 5 loại đ khc nhau; giᡡ trị l hai mề đay (medal) bằng đ đỏ h࡬nh chim nước v hổ chế tc rất tinh xảo, lần đầu tiࡪn được tm thấy tại cc di chỉ ở Đ존ng Nam .Gia trị nữa l 5 bộ đồ đồng (2 gương soi thời Hn), khuyࡪn tai vng chưa bao giờ tm được ở Việt Nam (di chỉ giồng Cଡ Vồ c, nhưng loại nhỏ, c h㳬nh dng khc) Nhiều loại trong đᡳ chứng tỏ rằng nghề tiểu thủ cng của cư dn v䢹ng ny rất pht triển. V࡭ dụ hai chiếc lọ gốm gần như nguyn vẹn được trang tr hoa văn tia mặt trời (thường thấy tr꭪n mặt trống đồng Đng Sơn) lạ mắt, rất đẹp bằng ba mu đỏ đen v䠠 trắng, gần như chưa từng pht hiện từ trước đến nay tại cc hố khai quật văn hᡳa Sa Huỳnh... Những g tm được tại đ쬢y, c thể khẳng định rằng Lai Nghi sẽ l một trung t㠢m khảo cổ lớn nhất về văn ha Sa Huỳnh của Việt Nam.A. Reinecke nhận định "chưa c g㳬 xc nhận c một mối liᳪn hệ giữa văn ha Sa Huỳnh muộn với văn ha Chăm Pa sớm, nhưng khả năng đ㳣 c một bộ phận cư dn văn h㢳a Sa Huỳnh tiếp tục sống v pht triển trong văn hࡳa Champa. By giờ chng t⺴i chưa c điều kiện so snh giữa hai nền văn h㡳a ny. Song c một điều chắn chắn lೠ, qua sự tương đồng của một số hiện vật tm thấy tại đy với di chỉ tại một số h좲n đảo trn vng biển Đ깴ng Nam (vm dụ khuyn tai ba mấu v hai đầu th꠺) th 2.500 năm trước đ c죳 cư dn từ đ đến miền Trung Việt Nam.Tuy vậy phⳡt hiện trong đợt khai quật khảo cổ ny hầu hết l di chỉ mộ tࠡng c nin đại từ thế kỷ 2 trước C㪴ng nguyn đến 300 năm sau Cng nguy괪n. C 3 di chỉ cư tr, nhưng chưa c㺳 nin đại chắc chắn, do vậy chưa thể coi đ l고 của văn ha Sa Huỳnh. C thể thời kỳ n㳠y người ta lm nh bằng tranh tre, gỗ nࠪn khng để lại vết tch. Quan trọng hơn cả l䭠 qua những hiện vật tm được c thể n쳳i rằng trong thời kỳ ny, Hội An đ l࣠ một trung tm kinh tế lớn thu ht từ v⺹ng ni dọc sng Thu Bồn, xuống duy괪n hải, từ văn ha Đng Sơn v㴠 từ Trung Hoa đến Ấn Độ".Văn ha Sa Huỳnh pht triển từ sơ kỳ đồng thau đến sơ kỳ đồ sắt, từ khoảng 2000 năm đến những thế kỷ trước C㡴ng nguyn. Qu trꡬnh hội tụ những nguồn gốc khc nhau đ tiến tới giai đoạn phᣡt triển cực thịnh của văn ha ny v㠠o khoảng 2.500 – 2.000 năm cch ngy nay. Chủ nhᠢn của văn ha Sa Huỳnh c quan hệ cội nguồn với c㳡c văn ha hậu kỳ đ mới – sơ kỳ đồng thau ven biển, được coi l㡠 những người Tiền M Lai - Đa đảo (Proto Malayo Polynesien). Trong qu tr㡬nh hnh thnh văn h젳a Sa Huỳnh c những lin hệ với những nh㪳m cư dn cng thời l⹠ những người “Tiền Mn – Khmer” hay Tiền Nam . Ngo䁠i ra suốt qu trnh phᬡt triển văn ha ny c㠲n c nhiều mối quan hệ giao lưu rộng ri với những văn h㣳a thời kim kh ở Đng Nam �. Qua đ c thể thấy chủ nh㳢n văn ha Sa Huỳnh ni tiếng Nam Đảo hay Malayo Polynesien nhiều hơn yếu tố Nam 㳁.Đặc trưng cơ bản của văn ha Sa Huỳnh l t㠡ng thức mộ chum, v suốt từ giai đoạn sớm đến muộn, tuy ở một vi địa điểm vẫn c⠳ sự hiện diện của mộ huyệt đất. Cc khu mộ phn bố tập trung ở những cồn cᢡt ven biển, lan dần ra cc đảo ven bờ, ngoi ra cᠲn phn bố ở vng đồng bằng v⹠ miền ni pha tꭢy. Di tch l những khu mộ t�ng rộng lớn gồm hng chục, hng trăm chum, v࠲ gốm chn đứng trong địa tầng. Loại hnh chum, v䬲 chủ yếu hnh trụ, hnh trứng, h쬬nh cầu đy bằng c nắp đậy hᳬnh nn cụt hay hnh lồng b㬠n. Đặc biệt trong cc mộ tng chum, vᡲ thuộc văn ha Sa Huỳnh t t㭬m thấy di cốt hay than tro hỏa tng, v vậy theo cᬡc nh nghin cứu tડng tục của cư dn Sa Huỳnh c thể lⳠ “chn tượng trưng”. Trong chum/v chứa nhiều đồ t䲹y tng gồm cc chất liệu đᡡ, gốm, sắt, đ qu, thủy tinh rất đa dạng về loại hὬnh: cng cụ lao động, vũ kh, đồ d䭹ng sinh hoạt, trang sức… Đặc trưng về di vật l sự phổ biến của cng cụ lao động bằng sắt, đồ gốm tഴ mu trang tr nhiều đồ ୡn hoa văn khắc vạch, đồ trang sức bằng đ ngọc, m nᣣo, thủy tinh vng, hạt chuỗi, khuyn tai ba mấu,khuy⪪n tai hai đầu th…Chủ nhn văn hꢳa Sa Huỳnh c nền kinh tế đa thnh phần, gồm trồng trọt tr㠪n nương rẫy v khai thc sản phẩm rừng nࡺi, trồng la ở đồng bằng, pht triển cꡡc nghề thủ cng, đnh bắt c䡡 ven biển v trao đổi bun bഡn với những tộc người trong khu vực Đng Nam v䁠 xa hơn, với Trung Quốc v Ấn Độ. Những di tch văn h୳a Sa Huỳnh ven biển đ c thể từng l㳠 những “tiền cảng thị” (như khu vực Hội An với di tch Hậu X chẳng hạn). D� rằng việc sản xuất gốm để xuất khẩu ở Đng Nam ,đặc biệt l䁠 ở Đại Việt v Xim, phડt triển kh mạnh mẽ vo thế kỷ XIV – XV, thường lᠠ với sự khởi đầu bất ngờ của kỹ thuật Trung Quốc v kết thc với kỹ thuật bản địa.ຠTuy nhin, lịch sử hải thương của khu vực Đng Nam 괁, kết hợp với những kết quả trong nghin cứu khảo cổ học ở cc quốc gia Đ꡴ng Nam trong thời gian gần đby, đ phần no bổ sung cho ch㠺ng ta những tư liệu quan trọng về sự xuất hiện của những sản phẩm gốm thương mại c nguồn gốc Đng Nam 㴁 . Về đồ gốm th hầu như tất cả cc ghi ch졩p về Champa trong Chufanchi (1225), Dauyi Zhilue (giữa thế kỷ XIV) v Yingua Shenglan (1416) đều chỉ ni đến việc nhập cೡc đồ sứ Trung Quốc. Những ti liệu trn hầu như kh઴ng nhắc đến những sản phẩm gốm ở Đng Nam .Lệnh cấm ho䁠n ton cc chuyến đi vࡠ bun bn vải hải ngoại được ban h䡠nh năm 1371 (năm thứ 3 nin hiệu Hồng Vũ) trong thời kỳ đầu thời nh Minh. Sau đ꠳, n lại được ti ban h㡠nh vi lần v cuối c࠹ng bị bi bỏ năm 1471 (năm thứ 6 nin hiệu Long Kh㪡nh). N3 ngăn cấm nghim ngặt những chuyến đi v bu꠴n bn hải ngoại của người Trung Quốc. Kết quả l, buᠴn bn gốm từ Trung Quốc bị hạn chế lớn trong thời kỳ ny. Gốm Thᠡi Lan, Việt Namv Champa xuất hiện ở cc vng bờ biển xung quanh biển nam Trung Quốc như để thay thế đồ gốm Trung Quốc. Di chỉ tiṪu biểu của thời kỳ ny l tࠠu đắm ngoi khơi đảo Palawan, được khai quật năm 1995. Đồ gốm Champa bao gồm đĩa celadon, bt men nࡢu với thn chiết yu v⪠ cc v men nᲢu của l G SⲠnh.Trong những năm gần đy, tại cc l⡲ gốm G Snh v⠠ một vi l gốm khಡc, tất cả đều ở quanh thủ đ Vijaya thuộc tỉnh Bnh Định ng䬠y nay, cc nh khảo cổ học đᠣt,m thấy những đồ gốm xuất khẩu như đĩa men v bt men celadon vࡠ cc hũ snh được sản xuất trong những thế kỷ XIV-XVII mᠠ khng hề c sự ph䳡t triển trước đ của kỹ thuật bản địa. Những mảnh vỡ của đồ gốm G S㲠nh đ được khai quật thấy ở Ai Cập, đảo Tioman ở Ma-lai-xia; Santa Ana v Calatagan ở Phi-lip-pin… v㠠 thường được tm thấy cng với những đồ sứ Trung Quốc. C칳 tiếng vang nhất l việc tm thấy hଠng trăm đồ gốm trng men celadon của G SᲠnh trong con tu đắm gần hn đảo Pandaran ở Phi-lip-pin.ಠ Khng nghi ngờ g nữa, những sản phẩm n䬠y bắt đầu c trước khi Đại Việt đnh chiếm Vijaya, thế nhưng những người thợ thủ c㡴ng thuộc tộc người no th cଲn chưa r. Chắc hẳn Champa cũng đ bị cuốn v壠o tro lưu sản xuất đồ gốm thương mại chung ở Đng Nam ഁ lục địa vo thời kỳ cuối Nguyn (1260-1368) vઠ đầu Minh (1368-1644), khi m việc xuất khẩu đồ sứ Trung Quốc bị giảm mạnh v khủng hoảng kinh tếଠvdoࠠlệnhcấm bun bn với nước ngo䡠i.Với việc phn phối rộng khắp bằng đường biển qua Ấn Độ Dương, đồ gốm Champa được khai quật từ địa điểm A1-Từ trn b⪡n đảo Sinai ở Hy Lạp, từ thnh phố cảng thời trung cổ của Julfar trong phạm vi của Ras al -Khaimab ở tiểu vương quốc Arập, từ di chỉ Juara trn đảo Tioman ở đảo Ma-lai-xia vઠ từ di chỉ mộ tng ở bn đảo Calatagan vᡠ tu đắm ở ngoi biển khơi củaࠠ đảo Pandanan,Phi-lip-pin. Đồ gốm Champa được xuất khẩu ra nước ngo i vo khoảng thế kỷ XV v việc sản xuất đồ gốm ở G࠲ Snh pht triển rất rực rỡ vࡠo thời gian ấy. Trong bất kỳ trường hợp no, th rଵ rng l kinh đ࠴ Champa đ c một mạng lưới bu㳴n bn vo thế kỷ XV, bao gồm cả Hy Lạp, Cᠡc Tiểu vương quốc Arập, Ma-lai-xia, quần đảo Phi-lip-pin.Thực tế ny đ x࣡c nhận sự rộng lớn của mạng lưới bun bn của䡠VQChampa tr*n biển.Đồ gốm khng giống với vải lụa, vẫn tồn tại trong cc di chỉ m䡠 khng bị phn hủy v䢠 biến mất, thậm ch ngay cả khi chng bị vỡ th�nh từng mảnh nhỏ. Khi cc khu vực (l) vᲠ nin đại sản xuất của một số đồ gốm khai quật đ được x꣡c định, chng sẽ l tư liệu qu꠽ gi để lm rᠵ nin đại v đặc trưng của ch꠭nh cc di chỉNằm ở vị tr trung độ tr᭪n con đường giao lưu quốc tế đng-ty, Trung Quốc với Ấn Độ v䢠 xa hơn, tới Địa Trung Hải, Đng Nam sớm trở th䁠nh một đầu mối mậu dịch hng hải quốc tế. Từ đầu cng nguyപn, những con thuyền của cư dn trong vng, thuyền của người Ấn, người Hoa c⹹ng với nền văn ha của họ đ thường xuy㣪n qua lại vng Đng Nam 鴁. Trn con đường giao lưu đ, Champa chiếm lĩnh một trong những vị tr곭 quan trọng v thuận lợi nhất. Cc cảng của Champa đࡳng vai tr như những cảng cuối cng trước khi những con thuyền vượt qua vịnh Bắc Bộ v⹠o vng biển Trung Hoa v l頠 nơi dừng chn đầu tin khi từ Trung Quốc đến Malacca, Vịnh Th⪡i Lan hay gần hơn l tới vng hạ lưu ch๢u thổ sng M K䪴ng m 7 thế kỷ đầu cng nguyപn thuộc vương quốc Ph Nam. C thể thấy hầu hết c鳡c tuyến đường biển đến Trung Hoa hay từ Trung Hoa đi qua Ấn Độ đều rẽ qua cc cảng biển Champa. Từ một đầu mối giao thng quan trọng, bờ biển Champa đᴣ sớm trở thnh một đầu mối giao thương, nơi trao đổi sản vật v sản phẩm với những thuyền bạn bࠨ qua lại. Champa hng mạnh nhất vo kho頠ng năm 800 đến năm 1000. Trong khoảng thời điểm đ, Người Chăm rất nổi tiếng trong việc bun b㴡n cc loại gia vị v tơ lụa với cᠡc nước như Trung Quốc, Nusantara ( Indonesia, Malaysia, brunei…ngy nay) v nước Abbasiah ở Baghdad (Bࠡt Đa- xứ 1001 đm).Vo khoảng năm 800, người Chăm được biết đến với tꠠi đi biển rất gỏi v những thương nhn tࢠi ba. Theo ng䠠Tan Sri Prof. Emeritus Dr. Ismail Hussein,chủ tịch hội nh văn Malaysia gọi tắt l (GAPENA) c࠳ ni. Vng biển m㹠 ngy nay được gọi l Biển Nam Trung Quốc thật sự trước kia được gọi lࠠ Biển Champa, n từng l một v㠹ng thương mại v vận chuyển quan trọng của người Chăm. Sự hng cường về thương mại v๠ vận chuyển của đế chế Champa nhanh chng được nổi tiếng v rất nhiều người biết đến kh㠴ng chỉ ở Nusantara m l toࠠn thể thế giới lc bấy giờ, dẫn đến vng biển n깠y được gọi với tn Biển Champa. Người Champa “c c곡i nhn về biển đng đắn, biết tham dự v캠 dấn thn tch cực v⭠o luồng thương mại quốc tế “, tận dụng những lợi thế đ để pht triển vương quốc của m㡬nh thnh một cường quốc trong khu vực. Hoạt động thương mại biển đ gࣳp phần quan trọng vo qu tr࡬nh tồn tại v pht triển của vương quốc Champa trong khoảng thời gian từ cuối thế kỷ X đến thế kỷ XV.Quan hệ thương mại của vương quốc Champa từ nửa cuối thếࡠkỉX đến thế kỉXV Trong suốt qu! trnh pht triển của m졬nh, vương triều Vijaya đ dy c㠴ng xy dựng cc mối quan hệ với c⡡c quốc gia vng hải đảo. Vương quốc Champa ngy c頠ng dự nhập mạnh mẽ vo sự pht triển chung của lịch sử khu vực. Những mối quan hệ được dࡠy cng xy dựng, một mặt nhằm củng cố vị thế của Champa đối với lịch sử khu vực,mặt kh䢡c tạo ra những tiền đề thuận lợi để Champa mở rộng thương mại v dự nhập ngy cࠠng mạnh mẽ hơn vo nền hải thương khu vực, nhằm b lấp cho những thiếu hụt của nền kinh tế trong nước.C๡c vua Champa rất c thức trong việc bu㽴n bn với người nước ngoi, tạo điều kiện lợi dụng vᠠ trọng dụng họ. Sau khi Quảng Đng bị ph hủy (758), việc l䡠m ăn với thương nhn người Hoa gặp kh khăn. Tr⳪n thực tế, từ 877 đến 951, Champa khng c quan hệ bang giao g䳬 với Trung Quốc v sự hỗn loạn cuối thời Đường. Trong thời gian đ, họ kịp thời mở của l쳠m ăn với thương nhn Hồi gio Arập đang ngang dọc khắp thế giới Đ⡴ng-Ty. Khi Quảng Đng được mở cửa lại dưới triều Hậu Chu (951-959) vⴠ sau đ l triều Tống (960 –1279), vua Đồng Đường liền x㠺c tiến lại mối quan hệ giữa hai nước thng qua những nh bu䠴n Hồi gio ở Panduranga. Người Hồi gio lᡠ những người quản l của khu bun b�n ở Panduranga. Những thương nhn Hồi gio n⡠y đ c những li㳪n hệ mật thiết với Vương triều Champa, được tiếp xc thường xuyn với vua Chăm vꪠ được vua Chăm trọng dụng. Những bằng chứng m P.Y.Manguin (1979) đ đưa ra cho thấy, trong những người thuộc đo࣠n sứ giả Champa sang Trung Quốc vo năm 951 v những năm sau đ࠳, c người mang tn bắt đầu bằng chữ Pu hay Bu biến 㪢m từ chữ Arập Abu. Năm 958, người đại diện chnh thức của vua Champa l người Hồi gi�o c tn l㪠 Abu Hasan (P’s Ho San ). ng đԣ thay mặt vua Chăm l Indravarman III (917-960) tặng hong đế Trung Hoa nước hoa hồng, cࠢy đn “ngọn lửa Hy Lạp “ v những vi蠪n đ qu. Năm 961, Abu Hasan trở lại Trung Hoa mang theo thư của vị vua mới lὠ Java Indravarman I, km theo những tặng phẩm được liệt k ra như gỗ trầm, ng誠 voi, vải lụa... v đặc biệt c 20 hũ Arập. Tất cả những tặng phẩm tr೪n c những thứ l của Champa, nhưng nhiều tặng phẩm như “nước hoa hồng“, ”đ㠨n Hy Lạp “ l hng của Arập thࠬ chắc chắn l sản phẩm thương mại được cc thương nhࡢn Hồi gio Arập đem đến trao đổi ở cc cảng Chăm. Đᡳ đều l những sản phẩm thương mại c được từ cೡc thương cảng của Champa .Về những mặt hng bun bഡn xuất khẩu của Champa trong thời kỳ ny, chng ta cຳ thể tham khảo cc loại hng hᠳa đ được trao đổi v mua b㠡n tại cảng -thị Hội An v cc cảng–thị khࡡc ở miền Trung như Thanh H (Thừa Thin- Huế ), Nước Mặn, Thị Nại (Bબnh Định )... trong cc thế kỷ XVII-XVIII; v sự phồn vinh của cᬡc cảng–thị ny đương thời c thể được xem như sự tೡi sinh của cc cảng - thị Champa vo những thế kỷ trước đᠳ. Về cc loại sản vật ở miền Trung Việt Nam vo thế kỷ XVI cᠳ thể tham khảo trong ChԢu Cận Lục : “... ng voi, sừng t, trầm hương, bạch ngọc hương, t઴ nhủ hương, biện hương, thổ cẩm trắng, thổ cẩm xanh, da tru, nhựa thng, sừng trⴢu, da hươu, nhung nai, da hươu ci, lng đuᴴi chim cng. Lng đu䴴i chim trĩ, hồ tiu, mật ong, sp vꡠng, dy my ...” .Những loại sản vật n⢠y, m phần lớn đều l lࠢm sản nn c thể được xem l고 những đặc sản của Champa vo những thế kỷ trước đ, được thu nhập bởi cư dೢn miền ngược rồi đem trao đổi với cư dn miền xui. Điều đⴳ cho thấy mối lin hệ kh chặt chẽ giữa cꡡc vương triều Champa với cc tộc người miền ni mẠ sợi dy lin kết c⪳ lẽ l những dng s಴ng chảy từ thượng nguồn ra biển rất phổ biến ở miền Trung Việt Nam. Việc giữ mối lin hệ bền chặt v lꠢu di giữa cc vương triều Champa với cࡡc tộc người miền ni đảm bảo cho vương quốc Champa c thể duy tr곬 được một sự cn bằng tương đối trong việc pht triển kinh tế, giữa kinh tế biển, kinh tế n⡴ng nghiệp v kinh tế lm nghiệp. Điều nࢠy cn c ⳽ nghĩa hơn nữa khi chng c thể đảm bảo những sản phẩm thương mại cho vương quốc Champa, để Champa c곳 thể duy tr những mối quan hệ thương mại, bun b촡n với cc quốc gia trong khu vực.Cc nhᡠ nghin cứu đ giải th꣭ch hệ thống chnh trị - kinh tế của vương quốc Champa theo một m h�nh được gọi “hệ thống trao đổi ven sng“. Theo m h䴬nh ny, ”hệ thống trao đổi ven sng“, cള một vng duyn hải để l骠m cơ sở cho một trung tm thương mại, thường tọa lạc ở một cửa sng. Đⴢy cũng l trung tm giao dịch hải thương quốc tế vࢠ l điểm kết nối giữa cc của sࡴng khc của cc v᡹ng ln cận. Cũng c những trung tⳢm thượng nguồn, đ l những điểm tập trung ban đầu của c㠡c nguồn hng c nguồn gốc từ những nơi ở xa s೴ng nước. Những nguồn hng ny được sản xuất ở cࠡc vng m c頡c dn cư sống trong cc bản l⡠ng ở miền thượng du hoặc thượng nguồn khng họp chợ. Sau đ nguồn h䳠ng ny được tập kết về cc trung tࡢm ở ven biển.Mỗi Mandala c ring một hệ thống trao đổi ven s㪴ng như vậy.Bin nin sử Trung Quốc từ thời kỳ Bắc Tống (960-1127) đꪣ chỉ ra rằng vo cuối thế kỷ X đ h࣬nh thnh những tuyến đường biển nối liền những địa điểm cư tr vູng biển ở quần đảo Phi-lip-pin, bờ biển Bắc của Đảo Borneo v Champa. Tống sử cho biết rằng vo năm 977, nhࠠ cầm quyền Brunei đ gửi qu biếu đến đế chế Trung Hoa v㠠 sứ giả của phi đon thᠴng bo với triều đnh của đế chế rằng May-i (đảo Midoro) cᬡch Borneo một khoảng 30 ngy đi thuyền. Năm 1003, phi đoࡠn được ghi lại sớm nhất mang qu biếu của Phi-lip-pin đi đến Trung Quốc từ Butuan. Tống sử m tả chഭnh thể ny ở đng bắc Mindanao như lഠ “một đất nước nhỏ trong biển ở pha Đng của Champa, xa hơn May-i, c� quan hệ thường xuyn với Champa nhưng rất hiếm khi với Trung Quốc. Nhiều thế kỷ sau, hng h꠳a thương mại được chuyn chở từ miền Trung Việt Nam dọc theo tuyến pha Bắc của Borneo, như được chứng minh bởi lꭴ hng trn con tઠu Pandanan, ở pha Ty Nam Phi-lip-pin.Ch�ng ta khng tm ra được những bằng chứng về mối quan hệ trực tiếp giữa Phi-lip-pin v䬠 Trung Quốc, t ra cho đến đầu nh Minh. Nhưng với Champa th� thường xuyn v khꠡ độc đo. Dường như Champa đ đᣳng vai tr độc quyền trong quan hệ với Phi-lip-pin một thời gian di (từ trước thế kỷ X đến XIII ). Do đ⠳, thương mại v cống nạp của Phi-lip-pin đến được Trung Quốc l th࠴ng qua Champa. ”Con đường của đồ gốm thương mại Quảng Đng c lẽ từ Trung Quốc tới Champa v䳠 rồi tới Butuan”. Champa đng vai tr trung gian l㲠 trạm trung chuyển đồ gốm giữa Trung Quốc với những miền định cư ở ra pha Đ쭴ng của biển Nam Trung Quốc như Ma-i, đảo Borneo v BuTuan. William Scott cũng đ đưa ra những cứ liệu lịch sử để minh chứng cho nhận xࣩt của Peter Burns v Roxanna Brown, trn cơ sở những ghi ch઩p của Tống Sử: “Đon triều cống đầu tin đến Trung Quốc dường như đi từ Buutan ngઠy 17-3-1001”. Năm 1007, Butuan thỉnh cầu với Hong đế Trung Hoa để được nhận một vị tr tương tự như Champa, nhưng lời thỉnh cầu bị từ chối với l୽ do l Butuan ở dưới trướng Champa. Chỉ vo khoảng thế kỷ XIII thࠬ con đường lin hệ trực tiếp LuZon v Fujian mới trở n꠪n phổ biến, trước đ tất cả cc việc bu㡴n bn với Trung Quốc đều đi bằng con đường của Champa. Nhiều khả năng, những con thuyền chạy trn v᪹ng biển Butuan-Champa l thuyền của Champa, bởi trong thời kỳ ny nghề đ࠳ng thuyền v đi biển của Champa đ rất ph࣡t triển v thủy thủ Champa l những người dࠠy dạn kinh nghiệm. Chămpa đ lợi dụng vị tr trung gian của m㭬nh giữa Phi-lip-pin v Trung Hoa để xc tiến những hoạt động thương mại.Biển Champa cຳ thể được xem l “sn chơi” của cࢡc tộc người Malayo Polynsien. Dấu vết của sự kiện ny vẫn được t頬m thấy ở những vng đất đai m ngay nay người M頣 Lai vẫn đang nấm quyền sở hữu, cụ thể l tiểu bang Kelantan của Malaysia. Sự nổi tiếng về th࠴ng thương qua lại giữa Champa v Malaysia lc bấy giờ mạnh đến nổi khiến vູng đất ny (bang Kelantan) được gọi l “ nơi dừng chࠢn của Chepa”. “ Chepa” ở đy l Champa ph⠡t m theo giọng địa phương của người Kelantan-Pattani. C lẽ ch⳺ng ta hy nn trả lịch sử về cho lịch sử. V㪠 những đứa con Melayo-polynesian(cụ thể l sắc dn Chăm) Vua Trࢠ Hoa Bồ Đ (1342-1360) ng thuộc vương triều thứ 12,Triều đại thứ 9,đꔳng đ ở thnh Vijaya(Đồ b䠠n,bnh định).ng chủ trương x씢y dựng kinh tế, ha hon với đại việt v⣠ khmer. Vương quốc ng trị v trải d䬠i từ dy hong li㠪n sơn pha bắc ,nam gip đến Đồng nai ng�y nay.Đng gip biển cham pa(biển đ䡴ng), ty gip t⡢y lo.Kinh tế pht triển dựa vࡠo nguồn đnh bắt thủy sản,nền nng nghiệp trồng lᴺa nước( giống la chim:ngắn ngꪠy, chịu hạn,trồng 2 vụ/1 năm nổi tiếng đng nam ,)sản suất gốm sứ sa huỳnh,đi䡪u khắc,cng nghiệp sx đồng, đồng thau pht triển rực rỡ,đội t䡠u thuyền hng mạnh,quản l một v魹ng biển chăm pa(biển đng)rộng lớn 3.500.000km2, cung cấp hng h䠳a cho một vng rng lớn Đ鴴ng ,ấn độ dương v ba tư,nổi tiếng với trầm hương, ngᠠ voi,hồ tiu, thổ cẫm, yến so, đồ mồi vꠠ ngọc trai Xuất khẩu.Đội tượng binh hằng ngn voi trận thiện chiến đnh lui cࡡc cuộc xm lược của khmer v đại việt x⠢m lấn bờ ci(Majumdar 1985: III, 4-8; 21-26).Cũng như phần lớn cc quốc gia Đ塴ng Nam khac trong lịch sử, Champa đ# chủ động dự nhập mạnh mẽ vo hệ thống thương mại khu vực để b lấp những thiếu hụt của nền kinh tế nước m๬nh, biến tiềm năng kinh tế bn ngoi thꠠnh bộ phận kinh tế quan trọng của mnh. C thể thấy rằng Champa c쳳 những mặt h ng c gi trị, đ㡡p ứng được nhu cầu của cc thị trườngTrung Quốc vᠠ Ty . Champa với c⁡c thế mạnh của mnh về vị tr địa l쭽,đội tu thuyền hng hậu, cũng như những mặt h๠ng thương mại c gi trị, kh㡴ng những đ trở thnh một trạm trung chuyển h㠠ng ha (Entrept)cho c㴡c thị trường lớn trn thế giới, m c꠲n l nguồn cung cấp hng h࠳a quan trọng cho nền thương mại khu vực v thế giới.Hoạt động thương mại thực sự trở thnh một thế mạnh vࠠ l nền tảng cho ton bộ nền kinh tế Champa.ࠠMột nguồn hng b mật mୠ người Champa thu mua từ Butuan (Phi-lip-pin) suốt nhiều thế kỷ m cc thương nhࡢn Trung Hoa khng hề hay biết. Vương quốc Champa đ c䣳 thể giấu Trung Quốc vị tr chnh x�c của Butuan. Champa muốn giữ b mật v đ�y l nơi sản xuất vng c࠳ quy m lớn v rất quan trọng. Những cuộc khai quật ở Butuan đưa ra được những bằng chứng về việc sản xuất v䠠ng trn quy m lớn, cả v괠ng thường v vng thau, đࠣ cho php chng ta thấy Champa l麠 một nguồn vng b mật mୠ Trung Quốc khng biết. Những mối lin hệ v䪠 quan hệ thương mại giữa Champa v Butuan chắc chắn đ cࣳ trước t nhất l từ thế kỷ X.Với việc khai th�c tối đa những nguồn lợi vốn l thế mạnh của mnh, cହng với việc dự nhập mạnh mẽ vo luồng thương mại khu vực v quốc tế, Champa trong một thời gian dࠠi trở thnh một cường quốc thương mại trong khu vực, đng vai trೲ l một trung tm liࢪn vng – trung tm thu gom v颠 phn phối hng h⠳a với chức năng trung chuyển giữa trung tm lin thế giới với c⪡c vng.Từ đ頢y, chng ta thấy một phần no cꠢu hỏi trong lịch sử champa: v sao champa lại c v쳠ng nhiều, trong khi đất nước họ khng c mỏ khai th䳡c vng.Mật độ phn bố vࢠ quy m cc di t䡭ch thp champa cho biết đ l᳠ những khu vực tụ cư đng đc v亠 lu đời, một x hội sức c⣳ nền sản xuất kh pht triển vᡠ do đ, vo giai đoạn cuối của nền văn h㠳a ny c thể đೣ hnh thnh một h젬nh thi “nh nước sơ khai” kiểu liᠪn minh bộ lạc. Cng trn địa b骠n m sau ny hࠬnh thnh nh nước Lࠢm Ấp – vương quốc Champa, mối quan hệ giữa văn ha Sa Huỳnh v văn h㠳a Champa được nhiều nh nghin cứu quan tઢm.Những năm gần đy, nhiều cuộc khai quật khảo cổ học đ được tiến h⣠nh nhằm tm hiểu mối quan hệ ny. Địa b젠n quan trọng l tỉnh Quảng Nam v đଢy được xem l trung tm của văn hࢳa Sa Huỳnh v văn ha Champa. Trong nhiều di t೭ch cc nh khảo cổ đᠣ tm thấy những mảnh gốm vừa mang đặc điểm của gốm Sa Huỳnh v cả đặc điểm gốm Champa. Đ젢y l nguồn tư liệu quan trọng để chứng minh con đường pht triển từ văn hࡳa Sa Huỳnh ln văn ha Champa. B곪n cạnh đ cc nh㡠 nghin cứu cũng chỉ ra từ thư tịch cổ một số “yếu tố Sa Huỳnh” trong x hội v꣠ văn ha Chaqmpa. Từ khng gian v㴠 thời gian, trn cơ sở những tư liệu khảo cổ học, đến nay c thể cho rằng nh고 nước Champa l sự tiếp nối văn ha Sa Huỳnh, được h೬nh thnh trn cốt lવi văn ha Sa Huỳnh dưới ảnh hưởng của những yếu tố văn ha Trung Hoa , Ấn Độ, Trung Đ㳴ng.Phn bố trn dải đất miền Trung Việt Nam nhưng trung t⪢m của văn ha Sa Huỳnh l khu vực Quảng Nam – Quảng Ng㠣i, cn khu vực Nam Trung Bộ, từ Ph Y⺪n đến Bnh Thuận những di tch v쭠 di vật thời tiền – sơ sử chỉ được pht hiện v nghiᠪn cứu từ sau năm 1975. Cho đến nay số lượng di tch ở khu vực ny kh�ng nhiều v c thể nೳi, tnh chất v diện mạo của “văn h�a Sa Huỳnh” ở đy c phần khⳡc biệt so với vng trung tm, kể cả giai đoạn nối tiếp từ văn h颳a Sa Huỳnh sang văn ha Champa. Văn ha khảo cổ ở đ㳢y c những nt độc lập nhất định so với v㩹ng trung tm của văn ha Sa Huỳnh. Ngay từ giai đoạn đồ đồng ở khu vực Khⳡnh Ha đ ph⣢n lập được một văn ha khảo cổ l “văn h㠳a Xm Cồn”.Theo cng tr㴬nh Văn ha Xm Cồn với tiền sử v㳠 sơ sử Khnh Ha thᲬ văn ha Xm Cồn l㳠 một văn ha khc Sa Huỳnh v㡠 sớm hơn “Sa Huỳnh cổ điển”. Xm Cồn l một văn h㠳a c nin đại sớm nhất thuộc thời đại kim kh㪭 ở Khnh Ha nᲳi ring v miền Trung Việt Nam n꠳i chung, mặc d chưa xuất hiện di vật bằng kim loại nhưng dựa vo sự tiến bộ của đồ gốm cũng như trong bối cảnh đồng đại của khu vực, văn h頳a Xm Cồn c thể được xem l㳠 mở đầu cho thời đại kim kh khu vực miền Trung. Tại tất cả cc di t�ch thuộc văn ha ny ho㠠n ton vắng mặt những di vật v sắc thࠡi văn ha đặc trưng của Sa Huỳnh như chum, v lớn, vũ kh㲭 cng cụ bằng sắt, khuyn tai hai đầu th䪺 v khuyn tai ba mấu… Đến giai đoạn muộn sơ kỳ thời đại Đồ Sắt, ở một số di tભch mộ v ở Nam Trung bộ như Ha DiⲪm (Cam Ranh, Khnh Ha), HᲲn Đỏ, Bu He (Bಬnh Thuận) c nhiều yếu tố khc biệt mộ chum v㡲 Sa Huỳnh điển hnh v thậm ch젭 cn c những yếu tố gần gũi với văn hⳳa Đồng Nai ở miền Đng Nam bộ như hnh d䬡ng chum, v mai tng, hiện tượng di cốt v⡠ than tro hiện hữu trong chum, v tng…Như vậy, văn h⡳a Sa Huỳnh với giai đoạn đỉnh cao l “Sa Huỳnh cổ điển” vo sơ kỳ đồ sắt cần được hiểu lࠠ kết quả hội tụ sự pht triển của từng khu vực trong cc giai đoạn thuộc thời Đồng thau trước đᡳ (khoảng 1.500 – 500 trước cng nguyn), cho đến nay biết được l䪠 ở Quảng Nam c Bu Tr㠡m, Quảng Ngi c Long Thạnh, B㳬nh Chu, C lao R⹩, đảo L Sơn, Bnh Định c� Bu Đỏ, Ph Yສn c G Ốc, G㲲 Bộng Dầu, Khnh Ha cᲳ Xm Cồn, Bch Đầm, H㭲n Tre, Ninh Thuận c Hn Đỏ, B㲬nh Thuận c Bu H㠲e, đảo Ph Qu… Ngo꽠i ra những pht hiện khảo cổ học ở Ty Nguyᢪn gần đy cũng gp phần chứng minh cho sự phⳡt triển “văn ha đa tuyến” ở khu vực miền Trung: văn ha Biển Hồ (Gia Lai), Lung Leng (Kon Tum), những di t㳭ch ở Đăk Lắk, Đăk Nng… đều thể hiện những đặc trưng ring biệt đồng thời vẫn c䪳 &ldq

NASA predicts total blackout on 23-25 Dec 2012 during alignment of Universe. US scientists predict Universe change, total blackout of planet for 3 days from Dec 23 2012. It is not the end of the world, it is an alignment of the Universe, where the Sun and the earth will align for the first time. The earth will shift from the current third dimension to zero dimension, then shift to the forth dimension. During this transition, the entire Universe will face a big change, and we will see a entire brand new world. NASA dự đon một mu đen sẽᠠbao trm vo c頡c ngy 23đếnࠠ25 thng 12 năm 2012 trong suốt qu trᡬnh điều chỉnh vũ trụ. C!c nh khoa học MỹNASA dựࠠđon c sự᳠thay đổi vũ trụ. Tri đất bao trm một mṠu đen tối trong ba (03) ngy từngࠠy 23 - 25 Thng 12. năm 2012. Đy khᢴng phải l “chấm dứtthếࠠgiới”, đy l sự⠠điều chỉnh đầu tin của vũ trụ, mặt trời v trꠡi đất. Tri đất sẽthay đổi từᠠchiều kch khng gian thứ�ba nhưhiện nay đến chiều k-ch bằng 0, sau đ chuyển đổi tiếp đến chiều kch v㭴 định. Trong giai đoạn chuyển tiếp ny, ton bộࠠvũ trụsẽ phải đối mặt với một sựthay đổi lớn, ch:ng ta sẽthấy một thế giới hon ton mới. ࠠ The 3 days blackout is predicted to happen on Dec 23, 24, 25....during this time, staying calm is most important, hug each other, pray pray pray, sleep for 3 nights...and those who survive will face a brand new world....for those notprepared, many will die because of fear. Be happy..., enjoy every moment now. Don't worry, pray to God everyday. There is a lot of talk about what will happen in 2012, but many people don't believe it, and don't want to talk about it for fear of creating fear and panic. We don't know what will happen, but it is worth listening to USA 's NASA talk about preparation. http://www.youtube.com/watch?v=6aj1lyEHbZE&feature=related Ch:ng ta hy lắng nghe chuyn gia Nasa Mỹ㪠ni về những sựcần thiết để㠠chuẩn bịt,nh thầnđối diện.... Người ta dựđo!n: Một mn đen bao trm sẽ๠xảy ra trong3 > ngy 23, 24, 25 thng 12. Trong thời gian nࡠy,h#y bnh tĩnh l젠quan trọng nhất,gh chặt nhau, cầu nguyện cầu nguyện cầu nguyện, ngủ3 đ젪m ... v những người sống st sẽೠphải đối mặt với một thếgiới mới ....do khngc sựchuẩn bị䳠trước nn nhiều người sẽchếtꠠv sợh젣i. Hy vui ln ..., tận hưởng từng gi㪢y pht hiện nay. Đừng lo lắng, hꠣy cầu nguyện với Cha mỗi ngy. C꠳ rất nhiều cuộc ni chuyện vềnhững g㠬 sẽxảy ra trong năm 2012, nhưng nhiều người kh4ng tin v cũng chẳng muốn ni đến chuyện đೳ v sợtạo ra sự젠hoảng loạn. Chng ta khng biết điều g괬 sẽxảy ra, nhưng h#y lắng nghe cuộc chuyện của chuyn gia MỹNASA vềꠠviệc chu

H,nh như người ấy đng l y꠪u tớ thật, hihi! Cn cc bạn th⡬ sao, tnh cảm của người ấy với bạn đang ở mức no vậy???젠Ch nꭨ: Tớ dng hai ảnh minh họa tượng trưng cho 2 cấp độ khc nhau nh顩:Th-chY*u

NGUOICHAM Apps:     Cham Dictionary Apps:     Các bạn click vào link để tải  font xuống. Download Font Cham Convert Akhar Cham software  ChamThrah.ttf EFEOPanrang.ttf EFEOParik.ttf EFEOUdong.ttf Bingu_di_tanran --------------------------------- * ?ánh ti?ng Cham Online  * Convert ti?ng Cham Online  * Gi?i thi?u font Bingu di Tanran -------------------------------- download "XalihAkharCam.msi"  r?i cài vào máy ?? ?ánh chuy?n AT sang latin ho?c ng??c l?i. Dowload B? gõ Chamkey Download Font Cham dùng riêng cho b? gõ Chamkey H??ng d?n cách dùng b? gõ Chamkey      

Trường hợp đầu tin pht hiện được lꡠ ở Tuyn Quang Bệnh nhn nữ nꢠy đau bụng v đc đưa đi bệnh viện đa khoa v đc cࠡc Bc Sỹ ở đy chụp chiếu th᢬ pht hiện c rất nhiều sinh vật lạ, v᳠ đ tiến hnh phẫu thuật . Vị B㠡c Sỹ ny đ ngất ngay tại chỗ v࣬ khi vạch bụng bệnh nhn ra ton l⠠ đỉa .Mong mọi người ch hơn.---------------------------------------------------------------------------Sự thật đằng sau việc Trung Quốc thu mua đỉa Việt Nam ? (-Mong c꽡c bạn tch cực share v tag để th�ng điệp ny lan truyền nhanh trước cc thủ đoạn ngࡠy cng tăng, hi vọng sẽ gp phần vೠo thay đổi suy nghĩ của những người c lin quan-) Như thường lệ, s㪡ng ra ln linkhay tra tin, thấy c b고i giật tip “Trung Quốc mua đỉa Việt Nam – 10.000đ/con”. Thấy hay hay nn ng qua xem. Nội dung đại loại l고 “Nng dn một số tỉnh miền Bắc đang l䢹ng bắt đỉa để bn với gi hơn một triệu đồng/kg. Nhiều người bᡡn cho biết, đỉa được đưa ra nước ngoi lm thuốc” vࠠ“nước ngoi” ở đy khࢴng ai khc chnh l᭠ “ng bạn hng x䠳m tốt bụng qu ha” mang t�n Tung Của. Search trn mạng về tc dụng của đỉa thấy kh꡴ng t cc b�i bo đề cập. Hầu như chỉ đề cập l đỉa cᠳ tc dụng chữa bệnh bệnh khớp, tim mạch, bởi trong tuyến nước bọt của loi hᠺt mu ny chứa chất chống viᠪm sưng, chống đng mu c䡹ng một số chất c khả năng hạn chế triệu chứng vim khớp, … B㪪n cạnh đ c một vấn đề cần lưu t㳢m l “Dng bừa b๣i sẽ gy tc hại kh⡴n lường. Nếu khi đốt, tn đỉa khng đᴺng cch sẽ khiến một số tế bo đỉa cᠲn sống. Khi người bệnh uống, tế bo cn sಳt lại sẽ sinh trưởng v lớn ln thઠnh con đỉa ở trong người bệnh” – Lương y Trần Văn Quảng, Hiệp hội Đng y Việt Hong Nam. Đỉa l䠠 loi sinh vật lưỡng tnh, ngoୠi hnh thức sinh sản như thng thường, đỉa c촲n c thể sinh sản theo phương thức sinh sản v t㴭nh phn mảnh, ni đơn giản thⳬ nếu ta cắt con đỉa ra lm nhiều mảnh nhỏ, th từ mỗi mảnh đଳ lại c thể pht triển th㡠nh một con đỉa mới, hnh thức ny giống hệt với sao biển m젠 chng ta từng biết. Trong bi viết nꠠy, mnh khng phải c촳 “ham muốn” đề cập tới việc đỉa sinh sản thế no hay cấu tạo của đỉa ra sao, m điều mࠬnh muốn ni l thực chất sự thật đằng sau việc Trung Quốc mua đỉa của Việt Nam với gi㠡 cao l g ??? Ch଺ng ta hẳn vẫn chưa qun, chng ta từng phải trả những c꺡i gi qu đắt khi tin tưởng vᡠo ng bạn ch tốt h䭠ng xm Trung Quốc. C thể lấy dẫn chứng như sau: Từng c㳳 thời gian, thương li Trung Quốc về cc chợ nᡴng thn Việt Nam thu mua mng tr䳢u với gi rất cao, thậm ch những c᭡i mng từ 4 chn của một con tr㢢u được bọn Tu mua với gi hơn hẳn một con trࡢu. Thế l nng dഢn Việt Nam v bọn “tru tặc” ra sức chặt mࢳng tru đem bn,… vẫn c⡲n li một con tru thịt mang b㢡n ở chợ. Chỉ một thời gian rất ngắn, bọn chng đ triệt ph꣡ tan hoang sức ko của nng d鴢n ngho Việt Nam. Tiếp đ, d賢n loan tin cho nhau, hng lũ li trࡢu từ bn Tu trꠠn qua bin giới để “tiếp thị” bn trꡢu. Trong ci lũ thương li mới nᡠy cn c cả kẻ tiếp thị bⳡn tru sắt (my k⡩o). Dn tnh vỡ lẽ: Th⬬ ra chng thu mua mng tr곢u l v như thế! Ở một nơi khଡc, thương li Tu đi cᠡc chợ thu mua rễ hồi, thế l những bọn “hồi tặc” mở chiến dịch triệt ph rừng hồi, một dược liệu quࡽ hiếm của Việt Nam; chng mua ru ngꢴ non, xi giục nng d괢n triệt ph nương ng mang bᴡn, đnh vo trᠺng ci dạ dy của những người mᠠ bọn Tu gọi l “đồng ch࠭ tốt” Việt Nam; Khoảng giữa thập nin 1990, con bun Trung Quốc từng đặt mua m괨o, trăn, rắn khng giới hạn số lượng v sau những đơn đặt h䠠ng ny, ma m๠ng ở tất cả cc miền gần như mất trắng v bị chuột phᬡ hoại; Rồi chng mua ốc bươu vng, x꠺i giục nng dn nu䢴i ốc bươu vng trn ngập đồng ruộng phࠡ hoại ma mng, tấn c頴ng vo chiến lược an ninh lương thực của quốc gia “lng giềng tốt” Việt Nam. M࡬nh cn nhớ, ngy khoảng 3 hay 4 tuổi g⠬ đ, thấy cc anh lớn trong x㡳m đua nhau nui ốc biu v䪠ng, chia nhau những cụm trứng ốc biu vng để nu꠴i. Chưa hết, chắc hẳn cc bạn cn nhờ từng cᲳ thời gian, trn thị trường bn vật tư thuốc n꡴ng nghiệp của Việt nam ồ ạt bn cc loại thuốc diệt chuột nhập ngoại dᡡn mắc China. Thấy rẻ, dn ta hồ hởi mua để diệt chuột, chắc mẩm rằng sau vụ ny cho họ h⠠ng nh chuột chng may đi đời sạch. Chuột đi đời đຢu chẳng thấy, chỉ thấy sau vụ đ s lượng chuột c㴠ng tăng mạnh, kiểm tra mới vỡ lẽ trong thuốc diệt chuột đ c th㳠nh phần của thuốc kch dục, chuột ăn vo chẳng chết m� cn thi nhau đẻ vượt kế hoạch, lm d⠢n mnh khốn đốn Rồi đến vụ, hng tốp thương l젡i Tu xuất hiện từ H Giang cho đến Lࠢm Đồng để thu mua ch vng, l蠠 thứ ch chặt th phơi t贡i, khng cần chế biến. Thương li T䡠u mua ch vng với gi蠡 rất cao, kch thch n�ng dn chặt trụi đồi ch mang b⨡n. Thế l thương li Tࡠu đ triệt hạ vng nguy㹪n liệu cho cc nh mᠡy ch Việt Nam. Khng c贲n con đường no khc, cࡡc doanh nghiệp ch Việt Nam phải sang mua ch nguy訪n liệu từ Trung Quốc. Đến khi nng dn Việt Nam cần trồng lại đồi ch䢨, th cc “đồng ch졭 tốt” từ bn kia bin giới, vꪬ tnh quốc tế v sản lại lọ mọ xuất hiện, “gi촺p” mua giống ch từ Trung Quốc chở qua cho nng d财n Việt Nam. Thm độc hơn, chng mở chiến dịch thu mua d⺢y đồng vụn với gi cao “trn trời,” đẩy từng đo᪠n “đồng tặc” lng sục chặt trộm dy đồng từ c颡c đường điện cao thế, băm nt mạng lưới điện quốc gia của nước “lng giềng tốt” để nước nᡠy đốt đn dầu đi theo họ “hướng tới tương lai.” C nơi, bọn “đồng tặc” lẻn v賠o kho ăn cắp từng cuộn dy đồng mới “coong” mang bn, th⡬ “cc đồng ch tốt” l᭪n mặt đạo đức: “Ấy chết, ci ngộ khng mua cᴡi cuộn dy tồng ăn cắp tⴠi sản x hội chủ nghĩa của cc t㡴ồng ch tu lố!” (Ch�ng ti khng mua c䴡i cuộn dy đồng ăn cắp ti sản x⠣ hội chủ nghĩa của cc đồng ch đ᭢u nh). Cho đến khi bọn thương li T顠u đi thu mua cp quang phế liệu, th cᬡc nh đương cục của chng ta mới được phen ngớ ra, khິng hiểu bọn chng mua ci “của nợ” nꡠy để lm g. Vବ mua dy đồng th c⬲n c thể hiểu l ch㠺ng lấy nguyn liệu, nhưng cp quang thꡬ thật khng thể hiểu được chng mua để l亠m g? Đến khi dn ngh좨o lặn xuống biển chặt ph mạng cp quang viễn thᡴng, th mới “ng ngửa” ra, l죠 chng đang ph hoại con đường huyết mạch th꡴ng tin của Việt Nam… Chắc l cc “đồng ch࡭ Việt Nam” nghĩ mi khng biết xử thế n㴠o với những người “đồng ch tốt” bn nước v� sản Trung Hoa, đnh phải đưa ra ta vಠi thằng dn ngho “tr⨳t dại” lặn xuống biển chặt trộm cp quang. Rồi mới đy, người anh em Trung Quốc cᢲn phao tin mua gỗ sưa – một loại gỗ qu của Việt Nam, với mục đch chữa bệnh tật g� đ, … Thấy li, anh em ta thi nhau đi chặt trộm gỗ sưa đem b㣡n cho Trung Quốc… Pha trn chỉ l� một vi trong số nhiều “nguồn lợi” m người anh em Trung Quốc đem ra để chia sẻ cho ch࠺ng ta m thi. Search trപn mấy trang bo cn thấy dᲢn ta giờ đang ồ ạt thu mua đỉa, khng t anh em c䭲n đang nui mộng nui đỉa nhằm mục đ䴭ch bn cho Trung Quốc lấy li. Liệu rằng vụ mua đỉa với quy mᣴ lớn ny c phải lೠ vụ ốc bươu vng lập lại trước đy, nếu đơn thuần chỉ lࢠ chữa bệnh th OK, 10.000 đồng/con ta nn b쪡n qu đi chứ, nhưng mnh nghĩ, với người anh em Trung Quốc, đến cả gạo, trứng họ cᬲn lm giả cho chnh người dୢn của họ ăn, th khng c촳 l g họ bỏ ra một số tiền như vậy để mua một con đỉa về l�m thuốc. Cuối cng mnh chỉ muốn chốt hạ một c鬢u m thi “Hണy cảnh gic với người anh em tốt mang tn Trung Quốc”. Xin mọi người h᪣y bỏ ra t nhất 10 hoặc 15 pht để đọc qua topic n�y v topic ny c࠳ thể quan trọng đối với những member VY ở những tỉnh thnh khc,đừng để những đồng tiền dơ bẩn của tụi nࡳ m đập ph đất nước nࡠy,dn ngho th⨬ ngho cn hơn l負 nhận những tờ tiền dơ bẩn của tụi n để rồi v t㴬nh lm những việc ph hoại đất nước.Mọi người hࡣy bỏ ra vi pht để đọc chứ đừng thấy chữ nhiều rồi ngມn,di nhưng c ೽ nghĩa! Mọi người nn nhớ cảnh gic với thằng trung + nhꡩ,thằng trung + rc rưỡi sc sinh đẳ chỉ l "đồng ch tồi" th୴i chứ khng xứng đng l䡠 "đồng ch tốt" của chng ta,cũng như c�i đồng nhn dn "tệ" của n⢳.Mọi người khi đọc xong tpic ny th mବnh muốn ni 1 cu "đừng bao giờ kết bạn với những thằng trung +,tụi n㢳 l sc vật chứ khິng xứng để ta kết bạn,chng ta l người kh꠴ng chơi với th!" Đề nghị d mọi người đọc xong th깬 ai đ bức xc cũng đừng c㺳 chữi bậy v cmt v văn hoഡ nh,đừng lm nhục mặt bản th頢n mnh để chứng tỏ rằng dn mạng VN c좳 gio dục hơn dn mạng trung +,vᢠ đề nghị khng được phản động v b䠠n nhiều về chnh trị trong đy v� topic c thể bị dell đấy. Nguồn mạng Internet (http://www.womenshealthvn.com)

Đừng để nh,n thấy 1 nụ cười rồi mới cười lại ! Đừng đợi đến khi được yu thương mới yu thương lại !Đừng đợi đến khi cꪴ đơn mới nhận ra gi trị của tin nhắn ! Đừng đợi đến khi c 1 c᳴ng việc thật vừa rồi mới bắt đầu lm!Đừng để c� thật nhiều rồi mới chia sẻ đi cht !Đừng để đến khi l亠m người khc buồn rồi mới xin lỗi !ừng hạ thấp giᐡ trị của mnh bằng cch so s졡nh bản thn mnh với người kh⬡c ! Mỗi chng ta l một con người khꠡc nhau v đều c những giೡ trị khc nhau. ừng mᐣi m theo đuổi những mục tiu mꪠ người khc cho l quan trọng, vᠬ chỉ c bạn mới hiểu r những mục ti㵪u no l tốt cho mࠬnh ! ừng ngại học hỏi ! Kiến thức l một ti sản v࠴ hnh v sẽ l젠 hnh trang v giഡ theo bạn suốt cuộc đời.ừng ngại mạo hiểm để lРm những điều tốt ! t nhất, bạn cũng học được c͡ch sống dũng cảm với những lần mạo hiểm. ừng nЪn ph phạm thời gian hoặc những lời ni thiếu suy nghĩ ! Cả hai thứ ấy một khi đ� qua đi hay thốt ra th khng thể n촠o bắt lại được.Đừng để cuộc sống đi qua mắt bạn chỉ v bạn đang sống trong qu khứ hay tương lai ! Bằng c졡ch sống cuộc sống của mnh ngy h젴m nay, vo lc nຠy, bạn đang sống tất cả mọi ngy trong cuộc đời. Đừng qun hy vọng ! Sự hy vọng cho bạn sức mạnh để tồn tại ngay khi bạn đang bị bỏ rơi.Đừng đડnh mất niềm tin vo bản thn mࢬnh ! Chỉ cần tin l mnh cଳ thể lm được v bạn lại c࠳ l do để cố gắng thực hiện điều đ. Đừng lấy của cải vật chất để đo lường th�nh cng hay thất bại! Chnh t䭢m hồn của mỗi con người mới xc định được mức độ "giu cᠳ" trong cuộc sống của mnh.Đừng để những kh khăn đ쳡nh gục bạn! Hy kin nhẫn, rồi bạn sẽ vượt qua ! Đừng do dự khi đ㪳n nhận sự gip đỡ ! Tất cả chng ta đều cần được gi꺺p đỡ ở bất kỳ khoảng thời gian no trong cuộc đời.Đừng chạy trốn m hࠣy tm đến tnh y쬪u ! Đ l niềm hạnh ph㠺c nhất của bạn.Đừng chờ đợi những g bạn muốn, m h젣y đi tm kiếm chng ! Đừng từ chối, nếu bạn vẫn c캲n ci để cho !Đừng ngần ngại thừa nhận rằng bạn chưa hon hảo !Đừng e dᠨ đối mặt thử thch ! Chỉ khi thử sức mnh, bạn mới học được can đảm.Đừng đᬳng cửa tri tim v ngăn cản tᠬnh yu đến, chỉ v bạn nghĩ khꬴng thể no tm ra nଳ ! Cch nhanh nhất để nhận tnh yᬪu l cho, cch mau lẹ để mất t࡬nh yu l giữ n꠳ qu chặt, cch tốt nhất để giữ gᡬn tnh yu l쪠 cho n đi c㴡nh tự do. Đừng đi qua cuộc sống qu nhanh đến nỗi bạn qun mất m᪬nh đang ở đu v thậm ch⠭ qun mnh đang đi đꬢu !Đừng qun nhu cầu cảm xc cao nhất của một người l꺠 cảm thấy được tn trọng !Đừng ngại học hỏi ! Kiến thức l v䠴 bờ, l một kho bu mࡠ ta lun c thể mang theo dễ d䳠ng. Đừng sử dụng thời gian hay ng4n từ bất cẩn ! Cả hai thứ đ đều khng thể lấy lại.Đừng bao giờ cho l㴠 bạn đ thất bại khi những kế hoạch v giấc mơ của bạn đ㠣 sụp đổ ! V biết được thm một điều mới mẻ th쪬 đ l l㠺c bạn tiến bộ rồi. Đừng ngồi một chỗ m ngp dࡠi v than vn, hࣣy bắt tay lm một việc g cଳ-ch, l bạn sẽ thấy cuộc sngഠđẹp.Đừng qun mỉm cười trong cuộc sống ! Đừng qun tꪬm cho mnh một người bạn thực sự, bởi bạn b ch쨭nh l điều cần thiết trong suốt cuộc đời !V cuối c࠹ng,Đừng qu*n ơn những người đ cho bạn cuộc sống hm nay với tất cả những g㴬 bạn cần ! Bởi v con chu đời sau của bạn sẽ xem bạn như tấm gương của ch졺ng. Cuộc sống khng phải l một cuộc chạy đua, n䠳 l một cuộc hnh trࠬnh m bạn c thể tận hưởng từng bước khೡm ph... ᠠ Hy cho đi rồi bạn sẽ nhận được thật nhiều! Gửi thng điệp n㴠y đến những người m bạn yu quઽ. V đừng qun gửi lại cho t઴i nếu ti vẫn l 1 người bạn của bạn! Bạn nhận được tin nhắn n䠠y…. th hy cười đi nh죩! V t nhất đ쭢u đ quanh đy… c㢳 một người nhớ đến bạn... Nguồn: Lượm lặt đ3 đy

Khoa học của Hạnh phúc Một triết gia nổi tiếng đã từng nói: "Người hạnh phúc nhất là người đem đến hạnh phúc cho nhiều người nhất..." Trong mọi trường hợp, điều này đã được chứng minh là luôn đúng. Có lẽ bạn sẽ không phủ nhận điều quan trọng nhất trong cuộc sống là làm sao cho mình được hạnh phúc. Để làm được như vậy, hãy nghe những lời khuyên sau, bởi chúng đã được các nhà khoa học nghiên cứu và chứng minh là luôn mang lại hiệu quả tích cực. Tận hưởng từng khoảng khắc Hãy dừng lại để hít lấy hương thơm ngọt ngào từ một bông hoa, hay quan sát trẻ con chơi đùa, bạn sẽ cảm nhận được niềm hạnh phúc không ngờ. Các nghiên cứu của nhà tâm lý học Sonja Lyubomirsky cho thấy những người dành thời gian nhấm nháp những sự kiện “tầm thường” hàng ngày mà rất nhiều trong số chúng ta, vì cuộc sống bận rộn, vẫn vô tình vội vã lướt qua, hoặc khi hồi tưởng về những phút giây vui vẻ trong quá khứ đều cảm thấy có sự gia tăng đáng kể cảm giác hạnh phúc và vui vẻ; còn các cảm xúc tiêu cực hay buồn chán lại giảm đi rõ rệt. Hãy chấm dứt việc so sánh Việc so sánh bản thân mình với những người khác có thể làm tổn thương nghiêm trọng lòng tự trọng và phá hủy cảm cảm giác lạc quan hạnh phúc của bạn. Vì vậy, thay vì dành thời giờ soi mói bản thân để “phân định cao thấp” với người khác, hãy tập trung phát triển các thế mạnh cá nhân cũng như nghĩ về các thành tựu đã đạt được để làm động lực thúc đẩy các suy nghĩ tích cực, từ đó sẽ dẫn đến cảm giác thõa mãn hạnh phúc hơn. Hãy hạ thấp giá trị của đồng tiền Theo 2 nhà nghiên cứu Tim Kasser và Richard Ryan, những người xem trọng tiền bạc thường phải đối mặt với các cảm xúc tiêu cực như chán nản, lo âu, và đánh mất lòng tự trọng. Nghiên cứu này của họ vẫn giữ nguyên tính đúng đắn khi được thực hiện ở nhiều quốc gia và nền văn hóa khác nhau.  Càng cố gắng tìm kiếm hạnh phúc qua các giá trị vật chất, chúng ta càng ít có cơ hội tìm thấy nó trong thế giới vật chất. Nói cách khác, hạnh phúc vật chất không kéo dài lâu, nó rất dễ dàng tan biến. Trong các nghiên cứu, nhóm người “săn tiền” này cũng đạt điểm thấp trong các bài kiểm tra về sinh lực và khả năng tự khẳng định mình. Hãy đặt những mục tiêu có ý nghĩa Những người phấn đấu để đạt được một mục tiêu quan trọng nào đó đối với họ, chẳng hạn như học một nghề thủ công mới, hay giáo dưỡng trẻ em hư hỏng, đều cảm thấy hạnh phúc hơn nhiều so với những người không có những mục tiêu hay khát vọng rõ ràng. Theo 2 nhà tâm lý học Ed Diener và Robert Biswas, con người chúng ta cần có một mục tiêu rõ ràng để làm động lực phấn đấu, để thấy sự tồn tại của mình có ích. Hạnh phúc nằm tại điểm giao nhau của niềm vui và ý nghĩa của nó. Vì thế, cho dù là trong công việc hay trong cuộc sống gia đình, hãy chọn làm những việc mà bản thân bạn cảm thấy vui thích và có ý nghĩa. Trong công việc, hãy chủ động Niềm vui trong công việc của bạn phụ thuộc mức độ chủ động của bạn đối với nó. Theo nhà nghiên cứu Amy Wrzesniewski, khi chúng ta bày tỏ sự sáng tạo, chủ động giúp đỡ người khác, đề xuất những ý tưởng cái tổ mới, hoặc chủ động làm thêm những nhiệm vụ khác trong công việc, thì chúng ta sẽ cảm thấy mình làm chủ được công việc và cảm thấy công việc của bạn xứng đáng hơn. Hãy trân trọng gia đình, gìn giữ tình bạn Những người hạnh phúc thường là những người được sống trong những gia đình vui vẻ, đầm ấm, và có những mối quan hệ bạn bè tích cực. Bạn không thể cảm thấy hạnh phúc khi chỉ có những mối quan hệ xã giao nông cạn, mà phải thực sự xây dựng được những mối quan hệ bạn bè gần gũi và bền chặt để có thể được chia sẻ, cảm thông, cho và nhận được sự quan tâm chăm sóc cần thiết để không cảm thấy cô đơn lạc lõng. Hãy mỉm cười Đây là bí quyết đơn giản nhất, nhưng cũng hiệu quả nhất. Những người lạc quan vui vẻ sẽ thấy được những khả năng, những cơ hội, và thành công. Họ thường lạc quan khi nghĩ về tương lai; còn khi nghĩ về quá khứ, họ thường chỉ hồi tưởng lại những thời khắc vui vẻ. Suy nghĩ tích cực và lạc quan là một thói quen hoàn toàn có thể luyện tập được. Hãy nói lời cảm ơn một cách chân thành nhất Thường thường ta rất dễ quên những điều mang lại cho ta niềm vui, nhưng lại rất dễ bị ám ảnh bởi những điều mang lại cho ta đau khổ. Có nhiều người, nhiều điều ta cần phải biết ơn nhưng ít khi ta nghĩ tới; ngược lại, có một chút bực bội thì ta lại để nó bám trong trí óc ta cả ngày. Theo nhà tâm lý học Robert Emmons, việc ghi lại những sự kiện mang lại cho bạn niềm vui, hay còn được gọi là Nhật ký biết ơn (gratitude journal) thật sự sẽ giúp ích cho sức khỏe của bạn, khiến bạn thấy lạc quan yêu đời hơn, và cũng giúp bạn có nhiều động lực để phấn đấu cho mục tiêu của mình hơn.  Hãy chơi một môn thể thao ngoài trời Theo một nghiên cứu của Đại học Duke (Durham, NC, Mỹ), việc tập luyện thể thao có tác dụng tương đương với các loại thuốc chống trầm cảm, hơn nữa lại hoàn toàn không có tác dụng phụ và không tốn tiền. Ngoài ra, các nghiên cứu khác còn cho thấy thể thao không chỉ mang lại lợi ích về mặt sức khỏe, mà nó còn cho bạn cảm giác thõa mãn và cơ hội có các tương tác xã hội tích cực. Người tập thể thao thường xuyên luôn có tâm trạng thoải mái và vui vẻ. Hãy cho đi thật nhiều Hãy để lòng vị tha và sự hào phóng trở thành một phần cuộc sống của bạn. Nhà nghiên cứu Stephen Post nói rằng, việc giúp đỡ người khác, hay các công việc thiện nguyện khác đem lại nhiều lợi ích cho bản thân bạn hơn bạn tưởng. Những việc làm vì lợi ích của người khác đem lại niềm hạnh phúc dài lâu đầy ý nghĩa, hơn nữa còn có ảnh hưởng tốt đến sức khỏe của bạn hơn cả việc tập thể dục hay bỏ hút thuốc. Việc cho đi không giới hạn ở những vật phẩm, mà nó còn là việc biết lắng nghe tâm sự của người khác, hay truyền lại cho ai đó một kỹ năng, một kinh nghiệm, hoặc chỉ đơn giản là chân thành chúc mừng thành công của bạn bè đồng nghiệp, hay khó hơn một chút là tha thứ cho lỗi lầm của người khác…Các nghiên cứu khoa học đã cho thấy cho đi càng nhiều thì hạnh phúc nhận lại càng lớn.Cao Nguyên (Theo Thinkhappy)

CHIẾC L SẠCH ` Hiểu KỳC một thanh nin từ ng㪠n dặm xa xi tm đến đại sư Th䬭ch Tế cha Nhin Đăng, thưa rằng : - Con l骠 một thư sinh lun biết Tam cương-Ngũ thường.. từ xưa đến nay khng bao giờ biết n䴳i những lời vu khống bịa đặt, khng gy ra chuyện thị phi, nhưng kh䢴ng hiểu v sao lun c촳 người dng lời c độc chưởi bới con, d项ng lời bịa đặt dơ bẩn hủy nhục con. Đến hm nay, con thật sự khng chịu nổi nữa, n䴪n con muốn vo cha cạo t๳c lm tăng để xa lnh chốn bụi hồng, xin Đại sư hࡣy thu nhận đệ tử ! ⠠ Đại sư Th-ch Tế yn lặng nghe chng trai n꠳i xong, bn mỉm cười bảo rằng : - Th chủ h譠 tất vội v, đợi bần đạo vo trong s㠢n nhặt một chiếc l sạch, th chủ sẽ c᭳ thể biết được tương lai của mnh v m젬nh nn sẽ lm g꠬. Đại sư dẫn chng trai đến bn một con suối nhỏ chảy ngang qua chહa, tiện tay hi một l trᡪn cy xuống v bảo với một ch⠺ tiểu đi lấy dm cho mnh một c鬡i thng v một c頡i go mc nước. ChẺ tiểu vội vng mang thng gỗ v๠ chiếc go hồ l đến trao cho Đại sư. Thᴭch Tế kẹp lấy chiếc l sạch trong tay v bảo chᠠng trai : - Th chủ khng g�y ra chuyện thị phi, xa rời bụi trần, cũng giống như chiếc l sạch trong tay bần đạo vậy. Vừa ni, Th᳭ch Tế vừa đặt chiếc l vo trong thᠹng, xong chỉ vo thng n๳i : - Nhưng hm nay th chủ kh䭴ng may gặp phải những lời chưởi bới, hủy nhục vy hm v⣠o trong giếng su khổ đau trần thế, c phải giống như chiếc lⳡ sạch bị bỏ vo trong tận đy thࡹng ny hay khng ? Chഠng trai thở di gật đầu thưa : - Thưa vng, con chࢭnh l chiếc l dưới đࡡy thng. Đại sư Thch Tế đặt th魹ng nước ln trn một tảng đꪡ bn cạnh bờ suối, khom người mc một g꺡o nước dưới suối ln, ni : - Đ곢y l một cu chưởi bới dࢠnh cho th chủ, với đồ muốn nhấn ch�m th chủ. Vừa ni, vừa dội g�o nước ln trn chiếc lꪡ trong thng, chiếc l chao động mạnh, sau đ顳 lặng lẽ nổi lại ln mặt nước. Đại sư khom lưng mc th꺪m một go nước kế tiếp, bảo rằng : - Đy lᢠ cu chưởi bới độc c của loại người th⡴ lỗ thấp hn dnh cho th蠭 chủ, vẫn với một mưu đồ l muốn nhấn chm thଭ chủ như trước, vậy th chủ hy nh�n xem lần ny chiếc l sẽ như thế nࡠo ? Theo cch đ lᣠm, Đại sư dội go nước ln chiếc l᪡, nhưng chiếc l chỉ lắc lư v lại nổi lᠪn trn mặt nước như cũ. Chng trai hết nh꠬n nước trong thng, rồi lại nhn chiếc l鬡 nổi bềnh bồng, thưa với Đại sư : - Chiếc l khng hề bị tổn hại, chỉ lᴠ nước trong thng su, chiếc l颡 theo mực nước m cch miệng thࡹng cng lc cຠng gần.. Đại sư Thch Tế nghe xong, mỉm cười gật đầu, lại mc th�m một go dội ln chiếc l᪡, bảo chng trai rằng : - Lời ni bịa đặt hay xỉ mạ thấp h೨n..khng c c䳡ch no đnh ch࡬m được một chiếc l sạch. Chiếc l sạch bị chao động bởi những lời nᡳi vu khống, hủy bng dội ln th᪢n n, nhưng n kh㳴ng những khng bị chm xuống dưới đ䬡y, ngược lại ty theo mức gia tăng của nước ( những lời ni v鳴 bổ, ty tiện v th頴 lỗ ), khiến n cng nổi l㠪n cao, từng bước từng bước xa rời đy thẳm. Đại sư vừa ni, vừa tiếp tục đổ nước v᳠o thng, thong chốc nước tr顠n đầy, chiếc l rốt cuộc đ nổi lᣪn trn mặt thng. Chiếc l깡 rực rỡ, giống như một chiếc thuyền l nhỏ, nhẹ nhng nhấp nhᠴ, lắc lư theo dng nước. Đại sư Thch Tế ngắm nh⭬n chiếc l cảm thn rằng : - Nếu lại cᡳ thm những lời vu khống th lậu, hủy b괡ng thấp hn, th c謠ng tuyệt. Chng thanh nin nghe xong, kh઴ng hiểu thm , b⽨n thưa với Đại sư rằng : - V sao Ngi lại n젳i như thế ? Thch Tế cười, mc th�m hai go nước, dội ln chiếc l᪡ trong thng, nước trong thng tr鹠n ra bốn pha, li theo chiếc l� xuống tới dng suối, chiếc l nhập d⡲ng ung dung tri đi. Đại sư bảo chng trai : - Những lời bịa đặt, vu khống, xỉ mạ thấp h䠨n bỉ ổi ..rốt cuộc sẽ gip cho chiếc l vượt thoꡡt được vng kiềm tỏa, hướng đến sng dⴠi, biển lớn v những phương trời cao rộng thnh thang. Chઠng thanh nin hốt nhin tỏ ngộ, vui mừng khấu tạ Thꪭch Tế : - Thưa Đại sư, con đ hiểu r rồi, một chiếc l㵡 sạch sẽ khng bao giờ bị nhấn chm xuống đ䬡y nước. Những lời ni vu khống bịa đặt, hủy bng sỉ nhục chỉ c㡳 thể gip gội rửa một tm hồn vốn đꢣ trong sạch, lại cng trong sạch thm mઠ thi. Đại sư Thch Tế mỉm cười hoan hỷ. 䭠 Nguon: kinhthanhvn.org

Dễ v Kh ೠ Dễ lೠ khi bạn c một chỗ trong sổ địa chỉ của một người, kh l㳠 khi bạn tm được một chỗ trong tri tim của người đ졳. Dễ l khi đnh giࡡ lỗi lầm của người khc, kh l᳠ khi nhận ra sai lầm của chnh mnh. Dễ l� khi ni m kh㠴ng suy nghĩ, kh l khi biết kiểm so㠡t những lời ni của mnh.㬠 Dễ l khi lm tổn thương một người bạn yࠪu thương, kh l khi h㠠n gắn vết thương đ. Dễ l khi tha thứ cho người kh㠡c, kh l khi l㠠m cho người khc tha thứ cho mnh. Dễ lᬠ khi đặt ra cc nguyn tắc, kh᪳ l khi lm theo ch࠺ng. Dễ l khi thể hiện chiến thắng, kh lೠ khi nhn nhận một thất bại. Dễ l khi vấp phải một h젲n đ v ngᠣ, kh l khi đứng dậy v㠠 đi tiếp. Dễ l khi hứa một điều với ai đ, khೳ l khi hon thࠠnh lời hứa đ. Dễ l khi ch㠺ng ta ni rằng chng ta y㺪u thương, kh l khi l㠠m cho người khc cảm thấy điều đ h᳠ng ngy. Dễ l khi phࠪ bnh người khc, kh졳 l khi cải thiện chnh bản thୢn mnh. Dễ l khi để xảy ra sai lầm, kh젳 l khi học từ những sai lầm đ. Dễ lೠ khi nghĩ về một việc, kh l khi ngừng suy nghĩ v㠠 bắt đầu hnh động. Dễ l khi nghĩ xấu về người khࠡc, nhưng kh l khi cho họ niềm tin. Dễ l㠠 khi nhận, kh l khi cho. Dễ l㠠 khi đọc những điều ny, kh lೠ khi bạn thực hiện n. Nguon: sharevn.org

Khi sinh con, hươu mẹ không nằm mà lại đứng; và như vậy hươu con chào đời bằng một cú rơi hơn 3m xuống đất và nằm ngay đơ.Rồi hươu mẹ làm một việc kỳ lạ: đá hươu con cho đến khi nào chú ta chịu đứng dậy mới thôi. Khi hươu con mỏi chân và nằm, hươu mẹ lại thúc chú đứng lên. Đến lúc hươu con đã thực sự đứng được, hươu mẹ lại đẩy chú ngã xuống để chú phải nỗ lực tự mình đứng dậy lần nữa.Điều này nghe có vẻ lạ với chúng ta, nhưng lại thực sự cần thiết cho hươu con bởi vì hươu con cần phải tự đứng được để có thể tồn tại với bầy đàn, nếu không hươu con sẽ trơ trọi với cuộc đời và trở thành miếng mồi ngon cho thú dữ.Chúng ta cũng thế, thật dễ nản chí khi mọi việc trở nên tồi tệ. Nhưng cho dù đang phải đối mặt với nhiều gian khổ thì ta vẫn phải giữ vững niềm tin. Hãy ghi nhớ rằng mỗi khi ta phải đối mặt với nghịch cảnh, trong ta luôn có một sức mạnh tiềm ẩn.Đừng bao giờ để thất bại quật ngã mà hãy để nó trở thành thầy dạy của chúng ta. Đây chính là bí quyết để thành công. Người ta không thua khi bị đánh bại mà chỉ thua khi đầu hàng. Thomas Edison đã nói: "Tôi không bao giờ nản chí vì đối với tôi mỗi một nỗ lực không thành công là một bước tiến bộ"

Mưu: Tnh ton sắp đặt, kế hoạch, mưu kế.Sự: việc.Tại: ở.Nh�n: người.Thin: Trời.Mưu sự tại nhn, thꢠnh sự tại Thin l mưu t꠭nh sắp đặt cng việc l ở nơi người, th䠠nh cng hay khng l䴠 ở nơi Trời.Gia Ct Lượng đời Tam Quốc viết:Mưu sự tại nhn, thᢠnh sự tại Thin.Nhn nguyện như thử như thử ....Thiꢪn l vị nhin vị nhi�n ....Nghĩa l:Mưu việc ở người, nࠪn việc ở Trời. người như thế như thế ....Lẽ Trời chưa vậy chưa vậy ....*Truyện xưa :Gia Cݡt Lượng tm thấy hang Hồ L,hang h촬nh giống như quả bầu, bn trong c thể chứa hơn một ngh곬n người. Đi su vo thấy hai b⠪n ni p hẹp lại, rồi lại phꩬnh ra , thm một hang nữa bn trong, cꪳ thể chứa bốn , năm trăm người. Trong cng th hai b鬪n ni p hẹp lại gần sꩡt nhau, chỉ hở một kẽ, đi lọt một người một ngựa. . .GCL ngầm sai M Đại dựng trại gỗ trong hang Hồ L. B㴪n trong trại, đo rnh s࣢u, chứa rất nhiều củi kh v thuốc ph䠡o. Chung quanh, bn trn nꪺi th giả đo nh젠 hầm, lấy củi nỏ cỏ kh chứa bn trong, trong ngo䪠i đều chn địa liGCL dặn M䴣 Đại : ‘‘Hy đem đất đ lấp kẽ n㡺i sau hang. Nếu TMY đuổi đến, cứ để cho n vo hang, rồi truyền qu㠢n nổi lửa đốthết nỏ cỏ kh, cho địa li b䴹ng ln’’GCL lm cho TMY tưởng rằng Hồ L꠴ (Thượng Phương) l nơi qun Thục chứa lương, rồi sai Ngụy Diࢪn khiu chiến cốt dụ TMY vo hang Hồ L꠴.Quả nhin , TMY ‘‘trng kế’’, sai c꺡c tướng đi đnh trại lớn Kỳ Sơn của GCL, cn mᲬnh th cng với hai con đến Hồ L카 để đốt lương qun Thục, sai Trương Hổ Nhạc Lm , mỗi tướng đem 5000 qu⢢n theo sau hỗ trợ. TMY đến gần hang th gặp Ngụy Din. Ngụy Di쪪n rước đnh , TMY cũng vung gio đᡡnh Ngụy Din, Din giả thua bỏ chạy, rồi chạy tuốt vꪠo hang.TMY sai thm tử vo quan sᠡt trước, nghe bo khng cᴳ g khả nghi, ba cha con TMY cng qu칢n sĩ bn vo hang . Thế rồi :...Những b蠳 đuốc chy hừng hực, lao đến, đốt chặn tuyệt cửa hang. Qun Ngụy hết cả lối chạy. Rồi từ trᢪn ni chung quanh, v số t괪n lửa bắn xuống. Địa li nổ tung từng đm đất. C䡡c dy nh cỏ bốc ch㠡y.. . . bỗng trn trời nổi cuồng phong ầm ầm, my đen kꢩo đến tối tăm m mịt, rồi trời đổ cơn mưa như trt nước. C麡c đm lửa trong hang tắt ngấm một lọat Thuốc pho hết truyền, địa lᡴi ngừng nổ.TMY h qun gắng sức đ䢡nh ph vng vᲢy ở cửa hang. Bấy giờ vừa vặn c Trương Hổ Nhạc Lm đến tiếp ứng , hai mặt c㢹ng đnh, TMY thot được ra ngoᡠi. M Đại t qu㭢n, khng đuổi đnh. TMY chạy về đến trại lớn Vị Nam th䡬 qun Thục đ chiếm trại ! Qu⣡ch Hoi, Tn Lễ thബ đang chiến đấu , giữ cầu phao, TMY thc qun đến trợ chiến, quꢢn Thục bn lui. TMY chạy qua sng, rồi lập tức đốt cầu phao, giữ bờ ph购a BắcCn đại binh Ngụy đang đnh trại Thục ở Kỳ Sơn, nghe tin TMY đại bại, nhốn nh⡡o chạy, bị qun Thục rượt đnh : mười phần bị thương đến t⡡m chn ( !!!) , bị giết v số ( !!!). Ai sống s�t chạy qua bờ pha Băc . . .GCL đứng trn n�i, khi thấy trời đổ mưa cứu TMY , than một cu rất nổi tiếng : ‘‘Mưu sự tại nhn, th⢠nh sự tại thin !’’Sau đ, GCL đi về T곢y đến đng qun ở Ngũ Trượng Nguy㢪n*Tuy rằng thnh sự tại thin, song nếu kh઴ng mưu sự th ắt khng thể th촠nh sự được. Trước những sự việc, con người nn c kế hoạch chặt chẽ v고 c tầm nhn d㬠i hạn. Cn kết quả cn phụ thuộc vⲠo sự sắp đặt của trời. Nếu thnh cng thബ chớ nn khoe khoang rồi sinh tự kiu. Cꪲn nếu thất bại cũng khng nn tuyệt vọng , mất tr䪭 m nn lấy đળ lm kinh nghiệm để mưu sự sau n

Hố thing Chăm ngn năm tuổi Thứ Bảy, 01/09/2012 22:05 Rất nhiều hiện vật văn h꠳a Chămpa độc đo, c niᳪn đại ngn năm tuổi được pht hiện tại lࡠng cổ Phong Lệ - TP Đ Nẵng, h lộ nhiều b੭ ẩn của những dng chảy văn ha qua v⳹ng đất miền Trung Việc khai quật khu di tch khảo cổ Phong Lệ đến thật tnh cờ khi v�o thng 3-2011, một người dn lᢠm nh pht hiện những hiện vật Chămpa. Sự việc được bࡡo ln chnh quyền vꭠ một quyết định khai quật khẩn cấp được thực hiện. Qua 2 đợt khai quật (đợt 1 từ thng 4 đến thng 6-2011 vᡠ đợt 2 từ thng 7 đến thng 8-2012), Bảo tᡠng Nghệ thuật điu khắc Chămpa Đ Nẵng vꠠ tổ cng tc khảo cổ học Trường ĐH KHXH&NV H䡠 Nội đ pht hiện nhiều hiện vật qu㡽 bị vi chn trong l鴲ng đất cả ngn năm. Những bu vật ngࡠn năm Trong đợt khai quật lần thứ nhất, đon khảo cổ đo 5 hố thࠡm st trn diện t᪭ch 500 m2, pht hiện được những hiện vật v nền mᠳng của một khu đền thp rộng lớn. Chnh những ph᭡t hiện ny đ l࣠m tiền đề cho đợt khai quật lần thứ hai với quy m lớn hơn, ở ngay khu vực được cho l th䠡p chnh trong quần thể di tch rộng 10.000 m2. Tại đ�y những nh khảo cổ đ ph࣡t hiện một hố thing hnh vuꬴng nằm trong lng thp c⡳ cạnh di 4,26 m x 4,26 m, cc cạnh đࡡy khng đồng đều, di từ 3,86 m đến 3,95 m. Chiều s䠢u hố ny l 1,82 m được l࠳t những lớp đ cuội gốc granit v gốc thạch anh, xếp lớp lang trᠪn nhỏ dưới lớn xen với lớp ct trắng. Theo cc nhᡠ khảo cổ, đy l những vật liệu thường được người Chăm d⠹ng khi đo hố trong lng thಡp để đặt thờ những vật linh thing. Hố thing trong lꪲng thp Chm vừa được khai quật tại lᠠng Phong Lệ. Ảnh: ĐNG NGUYỄN Trước đԢy, tại khu đền thp Mỹ Sơn (tỉnh Quảng Nam), trong một đợt khai quật lng thᲡp G1, cc nh khảo cổ người ᠝ đ pht hiện một hố thi㡪ng 2,2 m x 2,31 m, trong đ c c㳡t, sỏi, đ ong v đᠡ ni. Thp nꡠy được xc định xy dựng vᢠo thế kỷ XII. Trong lng thp F1 được x⡢y dựng vo thế kỷ VIII, cc nhࡠ khảo cổ cũng pht hiện được một hố thing 1,84 m x 1,84 m chứa c᪡c vật liệu tương tự. Hố thing tại lng th겡p phế tch Phong Lệ lớn hơn rất nhiều so với cc hố thi�ng đ được pht hiện. Điều n㡠y chứng tỏ ngi thp c䡳 hố thing ny hẳn c꠳ kch thước kh lớn. Điều đặc biệt, c�c nh khảo cổ đ bất ngờ khi ph࣡t hiện ở cc vch hố thiᡪng ở Phong Lệ c 8 “hốc thing” v㪠 cho rằng đy l một kiểu kh⠡n thờ. Tm hốc thing n᪠y hnh thp, cao từ 47 - 53 cm. Bốn hốc thi졪ng ở cc gc Đ᳴ng - Ty - Nam - Bắc nằm lệch tim, khng đối xứng. Bốn hốc nằm ở cⴡc gc Đng Bắc - Đ㴴ng Nam - Ty Bắc - Ty Nam đối xứng nhau. Ph⢭a trước cc hốc thing đều c᪳ một vin đ thạch anh đꡣ được gia cng với phần đy lớn, phần tr䡪n nhỏ. Giữa hốc thing c một vi곪n đ cuội hnh bầu dục, chiều cao từ 14 - 16 cm,ᬠ pha trn được đặt một vi�n gạch hnh vung c촳 diện tch 16 cm x 16 cm, trng giống h�nh Linga v Yoni ngược. Cࠡc hốc thing cũng được lấp đầy ct trắng. Cꡡc nh khảo cổ phỏng đon rằng cࡳ thể đy l một c⠡ch yểm ba ch hoặc ma thuật n麠o đ theo quan niệm của người Chăm. TS Nguyễn Chiều, giảng vin ch㪭nh Bộ mn Khảo cổ Khoa Lịch sử Trường ĐH KHXH&NV H Nội, trưởng nh䠳m khảo cổ, nhận định: “Đy l kiến tr⠺c hố thing độc đo, khꡡc lạ m chng tິi chưa thể l giải được.” Sống tr�n cổ vật Những người dn sinh sống tại đy cho biết khi đ⢠o mng lm nh㠠 hay cc cng trᴬnh phục vụ dn sinh, họ thường pht hiện gạch ng⡳i, vết tch của thp Chăm. Họ cũng biết c� di tch Chăm ở đy nhưng kh�ng hnh dung đang sống trn một khu di t쪭ch ngn năm tuổi v lớn như vậy. Tại khu trưng bࠠy cổ vật hnh lang Quảng Nam trong Bảo tng Chăm Đࠠ Nẵng, khch tham quan dễ dng nhᠬn thấy một số hiện vật Chăm Phong Lệ được ghi nin đại từ thế kỷ VI-VII. Đ l고 những hiện vật được ng chủ đồn điền Phong Lệ tm thấy c䬡ch đy hơn 100 năm v gửi cho nh⠠ khảo cổ người Php Henri Parmentier, nay trưng by tại Bảo tᠠng Chăm. Cc nh khảo cổ Nhật đang nghiᠪn cứu những vin gạch vừa tm thấy tại hố thiꬪng. Ảnh: ĐNG NGUYỄN Những phԡt hiện khảo cổ mới đy tại khu phế tch Phong Lệ dường như mới chạm v⭠o một phần rất nhỏ những b ẩn cn nằm s�u trong những địa tầng văn ha Đ Nẵng. TS L㠪 Đnh Phụng, trưởng đon khảo s젡t, lịch sử Đ Nẵng, nhận định: Nằm chung trong dng chảy xứ Quảng của lịch sử dải đất miền Trung, manh nha từ văn hಳa Sa Huỳnh v theo suốt tiến trnh lịch sử với văn hଳa Chămpa hơn 1.000 năm, tiếp đ với gần ngn năm văn h㠳a Việt trn địa bn Đꠠ Nẵng đ để lại những dấu tch v㭴 cng quan trọng. Hiện tại, ở TP Đ Nẵng c頳 khoảng 10 phế tch Chăm được pht hiện nhưng hầu hết đ� bị chn vi trong l乲ng đất, chỉ cn st lại rải rⳡc khắp nơi những hiện vật v những giếng Chăm. Sau hơn cả ngn năm tồn tại, phế t࠭ch Phong Lệ tưởng như bị chn vi trong l乲ng đất với bao biến thin của lịch sử v d꠲ng chảy của thời gian v tưởng chừng chỉ cn được nhắc đến qua những hiện vật sಳt lại trong bảo tng, giờ đ hiện hữu v࣠ pht sng với những dự ᡡn văn ha du lịch đang được ấp ủ triển khai. Gắn di tch với du lịch 㭔ng V Văn Thắng, Gim đốc Bảo t塠ng Chăm, cho biết đon khảo cổ quyết định lập dự n đề nghị quy hoạch, bảo tồn, phࡡt huy gi trị di tch Chăm Phong Lệ với hy vọng sẽ được cấp ph᭩p xy dựng thnh khu bảo tồn, trưng b⠠y v phࠡt triển du lịch. “Quần thể di tch ny c� vị tr thuận lợi v nằm cạnh Quốc lộ 1A v� sng Cầu Đỏ, nối thẳng tuyến du lịch đường sng l䴪n khu di sản văn ha thế giới Mỹ Sơn, c c㳡c di tch lịch sử, khảo cổ bao hm nhiều gi� trị lớn lao. V vậy, nếu được quy hoạch kịp thời, khai quật hon chỉnh, nơi đ젢y c đủ tiềm năng để trở thnh điểm đến du lịch văn h㠳a hấp dẫn” - ng Thắng nhận định. Lng Phong Lệ cũng l䠠 một ngi lng cổ, ng䠠y trước c tn l㪠 Đ Ly, xuất hiện trn Hồng Đức bản đồ cડch đy hơn 500 năm. Đy cũng l⢠ qu hương của ng ꔍch Khim. Thời vua Thiệu Trị năm thứ nhất (1841), khi ng ꔍch Khim ra lm quan, lꠠng đổi tn thnh Phong Lệ. Hiện nơi đꠢy cn c nhiều nhⳠ vườn, những cy cổ thụ hng trăm năm tuổi, c⠳ nh thờ danh nhn ࢔ng ch Khiͪm v nhiều di sản văn ha phi vật thể rất độc đೡo. Đặc biệt c đnh thờ Thần N㬴ng v lễ rước mục đồng - lễ hội dnh riࠪng cho cc trẻ chăn tru, tᢴn vinh nghề nng, cầu cho những vụ ma bội thu đang được kh乴i phục v thu ht đິng đảo người dn tham gia. Tuy nằm trong TP Đ Nẵng nhưng l⠠ng cổ Phong Lệ vẫn giữ được những nt cổ knh. Theo 魴ng V Văn Thắng, nn quy hoạch khu vực n媠y thnh cng viപn khảo cổ du lịch, kết hợp pht triển một số lng nghề truyền thống để du khᠡch c thể vừa tham quan một lng qu㠪 giữa lng phố thị vừa thưởng thức những đặc sản, nghề truyền thống, đồng thời tm hiểu di t⬭ch lịch sử địa phương. Dấu tch những ta th�p Chăm đồ sộ Đợt 1 ( từ thng 4 đến thng 6-2011): Khai quật tại 5 hố thᡡm st trn tổng diện t᪭ch 206 m2, đon khảo cổ đ ph࣡t hiện nền mng kiến trc 2 phế t㺭ch thp Chăm quy m lớn, 30 hiện vật tương đối nguyᴪn vẹn v hng trăm viࠪn gạch, mảnh ngi, gốm… c nguồn gốc Chămpa ni㳪n đại khoảng 1.000 năm. Đặc biệt, dấu tch tại hố khai quật H1 rộng 90 m2 cho thấy c thể từng tồn tại một t�a thp Chăm đồ sộ tại đy. Đợt 2 (từ thᢡng 7 đến 8-2012): Khai quật tại 4 hố thm st trᡪn diện tch 500 m2, đon khảo cổ đ� lm lộ r vൠ chnh xc to�n bộ quy m v cấu tr䠺c chn mng của một tⳲa thp Chăm rất lớn, chn mᢳng c hnh chữ thập. Từ cửa Đ㬴ng đến cửa Ty của thp c⡳ chiều di 23,15 m; từ cửa Bắc đến cửa Nam c chiều dೠi 19,3 m; từ mng tường Đng đến m㴳ng tường Ty di 15,85 m; từ m⠳ng tường Bắc đến mng tường Nam di 16,15 m. Những phế t㠭ch chờ khai quật Đ l phế t㠭ch thp Chăm tại g Cấm MᲭt (thn Cẩm Toại Đng, x䴣 Ha Phong, huyện Ha Vang) rộng hơn 1.000 m2. Dấu tⲭch Chăm cn kh đậm đặc ở phế t⡭ch ny, c tiềm năng lớn về khai quật khảo cổ học. Phế t೭ch thp Qu Giᡡng (thn Qu Gi䡡ng, x Ha Phước, huyện H㲲a Vang), hiện c một ngi miếu B㴠, chnh giữa miếu c một tượng Chăm được đặt tr�n bệ đ, mặt trước c chạm khắc hᳬnh con t gic. Phế tꡭch thp Xun Dương (thᢴn Nam , phường HԲa Hiệp Nam, quận Lin Chiểu), theo người dn, trước kia nơi đꢢy l một l gạch cao bị đổ nಡt với nhiều tc phẩm điu khắc c᪳ tnh mỹ thuật cao, nay đ được đưa về bảo quản tại Bảo t�ng Điu khắc Chămpa. Cch trung tꡢm TP Đ Nẵng về pha Tୢy Nam khoảng 10 km, dưới chn ni Phước Tường c⺲n dấu vết của một quần thể đền thp Chăm rộng lớn, khu phế tch trong khu᭴n vin An Sơn cổ tự, một ngi ch괹a được dựng vo những năm giữa thế kỷ XIX... Bࠠi v ảnh: KIM NGN

"Thp Chăm Phong Lệ cần khai quật rộng hơn" - Sng nay (28/8), tại khu vực khai quật di tᡭch Chăm lng Phong Lệ, Bảo tng Điࠪu khắc Chăm – Đ Nẵng phối hợp với Trường ĐH KHXH&NV thuộc ĐHQG HN tọa đm c࠴ng bố những kết quả khai quật bước đầu v nu lપn phương n bảo tồn pht huy giᡡ trị di tch… >> Truy tm vật thi�ng trong lng thp Chăm >> Giải m⡣ hố thing nghn năm trong lꬲng đất >> Pht hiện hố vung kỳ lạ giữa lᴲng thp Chăm >> Phát ḷ nᴪ̀n tháp Chăm-pa nghìn tủi Quang cảnh buổi tọa đ䠠m ngay tại di tch Chăm lng Phong Lệ �ng Nguyễn Chiều, giảng vin chnh bộ mꭴn khảo cổ học, khoa Lịch sử, trường ĐH KHXH&NV HN, người chủ tr khai quật cho biết: Đợt khai quật vừa qua đ l죠m lộ kh r rᵠng v chnh xୡc ton bộ quy m vഠ cấu trc chn mꢳng của 1 to thp Chăm. Cụ thể, chࡢn mng c b㳬nh đồ gần hnh chữ Thập. Từ cửa Đng tới cửa T촢y di 23,15m, từ cửa Bắc tới cửa Nam di 19,85m. Từ m࠳ng tường Bắc tới mng tường Nam di 16,15m. 㠠 Bề mặt của chn mng khⳡ bằng phẳng, được tạo bởi 1 lớp gạch vụn đầm rất chắc, dy khoảng 10cm. Pha dưới lớp gạch vụn đầm mặt m୳ng đến độ su hơn 2m l những lớp gạch vụn đầm kh⠡c xen kẽ giữa những lớp cuội cng ct trắng. Lớp dưới c项ng l đất pha ct, khࡡ mịn v chặt. Ở chnh tୢm của mng thp c㡳 1 hố vung c độ s䳢u cng với mng th鳡p. Hố vung ny được Đo䠠n Khảo cổ quy ước gọi l Hố thing. Hố thiપng c vch ph㡭a ty, bắc chiều di 3,86m, v⠡ch pha đng, ph�a nam l 3,92m. Một phần hiện trạng di tch Chăm được tiến hୠnh khai quật Được biết, đy l những kết quả ban đầu sau hai đợt khai quật Di t⠭ch khảo cổ Phong Lệ nằm tại địa phận thn 3, Phường Ha Thọ Đ䲴ng, Quận Cẩm Lệ, Thnh phố Đ Nẵng (đợt 1 (thࠡng 4/2011 đến cuối thng 6/2011; đợt 2 (đầu thng 7/2012 đến cuối thᡡng 8/2012). Trao đổi trong buổi tọa đm, PGS.TS Bi Duy H๲a, ủy vin hội đồng Di sản Quốc gia, cũng l một người dꠢn Đ Nẵng, ni: “Kết quả khai quật khảo cổ học ban đầu lೠ rất lớn. Nhưng n chỉ l những t㠭n hiệu cơ bản, chưa đầy đủ. V vậy, ti đề xuất, tiếp tục tiến h촠nh khai quật quy m rộng lớn, để c kết quả to䳠n diện”. Hiện vật di tch Chăm: đ thạch anh, gạch chăm được trưng b�y ng VԵ Văn Thắng, Gim đốc bảo tng Chăm cho biết thᠪm: Sau đợt bo co kết quả của đợt khai quật di tᡭch Chăm ny, chng tິi tạm thời dừng tiến hnh khai quật v đề nghị UBND Phường tiếp tục quan tࠢm cng tc bảo vệ di t䡭ch. Chng ti cũng đề nghị th괠nh phố hỗ trợ, quy hoạch di tch v khu vực chung quanh di t�ch thnh một khu bảo tồn di sản văn ha, trưng bೠy, giới thiệu sản phẩm truyền thống của địa phương, gắn liền bảo tồn di tch với pht triển kinh tế du lịch. C�c hnh ảnh về hiện vật điu khắc t쪬m thấy ở di tch Phong Lệ Cc nh� khảo cổ vẫn đang tiếp tục tm kiếm cc hiện vật nơi hố thi졪ng v những hiện vật lin quan đến khu thડp ny cng như t๬m kiếm tra cứu ti liệu lịch sử để giải m những b࣭ ẩn nơi khu thp Chăm dưới lng đất lᲠng Phong Lệ vừa được pht lộ ny. Đᠴng đảo người dn đến xem hiện vật Di tch Chăm tại l⭠ng Phong Lệ thu ht một số nh khoa học, nghi꠪n cứu nước ngoi cũng đến tm hiểu ଠ Uyn Chu - Vũ Trung

CHẤT DINH DƯỠNG V TUỐI THỌ Lời Ni Đầu Bi n㠳i chuyệnc3 tựa đề l“Dead Doctors Don’t Lie” của Tiến sĩࠠJoel D.Wallach[Tiến sĩ J.D.Wallach l Kỹ sư Nng học (chuyപn khoa Dinh Dưỡng), Bc sĩ Th y, Tiến sĩ Khoa học ngẠnh Liệu php tự nhin (Naturopathy)] Ban Bi᪪n Tập T4i lớn ln ở một trang trại miền ty Tiểu bang Saint-Louis. Vꢠo thập nin 50, gia đnh tꬴi bắt đầu nui b thịt. Ch䲺ng ti trồng cỏ để nui ch䴺ng. Cỏ được nghiền bằng my xay, rồi trộn thm nhiều sinh tố (vitamin) v᪠ chất khong cho b ăn, để sau sᲡu thng, chng tẴi c thể đem chng đi b㺡n cho người ta giết thịt.Ti ngạc nhin so s䪡nh: Bữa ăn của chng ti kh괴ng hề được bổ sung sinh tố v chất khong mࡠ chng ti vẫn sống khoẻ mạnh, ai nấy đều cảm thấy m괬nh c thể sống đến trăm tuổi!Ti đem thắc mắc hỏi cha t㴴i th ng bảo: “C촳 g đu, v좬 hằng ngy con đều ăn thức ăn tươi ở trang trại th việc gବ phải thm sinh tố v chất khoꠡng nữa.” Ti vẫn vương vấn chuyện ny nhưng kh䠴ng quấy rầy ng nữa.I.Qu䠡 trnh học hỏi tm t쬲i để kết luận:CHẾT THƯỜNG DO DINH DƯỠNG KHNG ĐԚNG Sau khi tốt nghiệp kỹ sư Nng học v b䠡c sĩ Th y, ti sang ch괢u Phi lm việc hai năm. Ti được phụ việc cho nhഠ khoa học lớn Marlin Perkins m chắc nhiều vị ngồi đy cࢲn nhớ những cuốn sch do ng viết. Nhᴢn dịp Viện Chăm Sc Sức Khoẻ Quốc Gia trch cho Sở th㭺 Saint-Louis ngn sch 78 triệu đ⡴ la để họ giải phẫu tm hiểu những con vật tự nhin m쪠 chết, ti được về lm việc ở đ䠳. Ti cn l䲠m việc cả cho cc sở th Brook-Work, Chicago vẠ New York… nữa.Thế l ti lần lượt tiến hഠnh nhiều, rất nhiều, ca mổ cả con vật v con người tự nhin chết nhằm tબm hiểu do đu m chết. Qua 17.500 ca mổ đ⠳, ti đi đến kết luận: “Ci chết của những người v䡠 cc con vật ny – suy cho cᠹng - đều do thiếu dinh dưỡng m ra!”Cc kết quả phࡢn tch ho sinh thật ch�nh xc đ chứng minh được rằng: “Cᣡi chết tự nhin xảy ra l do dinh dưỡng kh꠴ng đng cch”.T꡴i đ viết 75 bi b㠡o v cng trബnh khoa học, hợp tc với cc giảng viᡪn soạn tm cuốn sch giᡡo khoa v một cuốn do mnh t଴i viết m người ta đem bn cho sinh viࡪn y khoa với gi 140 Mỹ kim một cuốn. Ti viết cho 17 tờ tạp chᴭ v cn phಡt biểu cả trn truyền hnh. Nhưng khốn nỗi, ngꬠy ấy, hồi thập nin 60, cc c꡴ng trnh khoa học về dinh dưỡng chưa được lưu tm. T좴i đnh phải đi học lại v trở thࠠnh y sĩ.Ti đ l䣠m cng việc thầy thuốc lm s䢠ng ở Tormoond, tiểu bang Arigon 15 năm. Ti đ c䣳 điều kiện để vận dụng tất cả những hiểu biết về dinh dưỡng học ở học đường v trong cng tഡc của chuyn gia th꺠y. Đ chnh l㭠 l do v sao t�i c thể nghin cứu th㪠nh cng đề ti n䠠y.Hm nay ti muốn chia sẻ c䴹ng cc bạn những kết luận rt ra được trong mươi - mười hai năm gần đẢy! Từ bi ni chuyện nೠy, bạn chỉ cần rt ra độ 10% những điều ti n괳i thi, bạn sẽ trnh được nhiều khổ đau, bất hạnh, tốn k䡩m tiền của v thọ thm được nhiều năm.Sở dĩ ta kh઴ng sống được lu thm như tiềm năng vốn c⪳ do tạo ho sinh ra l vᠬ ta thiếu thng tin về dinh dưỡng v thiếu những cố gắng cần thiết đ䠳 thi.II. TIỀM NĂNG CON NGƯỜI C THỂ THỌ TỚI 120 – 140 TUỔITheo cuốn “Viễn cảnh bị che khuất” của James Hilton viết năm 1964, c䓳 năm dn tộc phương Đng, Tⴢy Tạng v miền Ty Trung Quốc cࢳ những người tiu biểu sống hơn 120 – 140 tuổi.Người sống lu nhất lꢠ lương y họ L, sinh ở Ty Tạng năm 1667. �ng đ hai lần được sắc khen của Nh vua khi 㠴ng trn 150 v 200 tuổi. ⠔ng mới mất năm 1923 ở tuồi 256. Cc tạp ch York Times v᭠ London Times đ đưa tin v x㠡c nhận cc số liệu trn.Tại Armenia, Apkhadia, Azerbaizan… cũng c᪳ những người sống tới 120 – 140 tuổi. Tạp ch National Geography, số thng Gi�ng 1973, đ cung cấp tư liệu với ảnh chụp r r㵠ng. C tấm ảnh chụp một cụ b ngồi ghế b㠠nh, ht x gꬠ Cuba, uống rượu Vodka, dự tiệc tối trong gia đnh. Cụ thọ tới 136 tuổi mới mất. Ảnh thứ hai chụp một cặp vợ chồng lm lể kỷ niệm lần thứ 115 ng젠y cưới của mnh. Ảnh thứ ba l h젬nh chụp một cụ ng, trn n䪺i Armenia, đang vừa hi ch vừa nghe chiếc mᨡy thu thanh nhỏ. Cụ đ 167 tuổi, người nhiều tuổi nhất thế giới l⣺c bấy giờ.Ở Ty Bn Cầu cũng c⡳ những người Indian Volcoband, người Ecuador sống trn dy Andes ở T꣢y Nam Peru, người cc bộ lạc Titi-Caca, Machu-Picchu… nổi tiếng sống lu. Những người tiᢪu biểu của họ đều sống trn 120 tuổi.B cụ Margaret Pich ở tiểu bang Virginia lꠠ phụ nữ gi nhất nước Mỹ được ghi vo sࠡch Guiness. B chết ở tuổi 115 do suy dinh dưỡng, cơ thể thiếu calcium chứ khng phải cഡc bệnh tim mạch, ung thư, tiểu đường… B chết v bị ngଣ ba tuần trước đ.Một ng ở Syria chết th㴡ng 7.1993, thọ 133 tuổi. Tn ng đ괣 được vo sch kỷ lục v࡬ sau khi cưới b vợ thứ tư năm 80 tuổi, hai ng bഠ cn sinh được 9 người con nữa. C nghĩa lⳠ khi người con t ra đời, ng đ괣 ở tuổi 100.Vậy chng ta c quyền lạc quan lắm chứ!Th곡ng 1.1993, ở tiểu bang Arizona, c một th nghiệm rất th㭺 vị. Ba cặp thanh nin nam nữ được bố tr sống cꭡch ly với x hội. Họ tự trồng trọt, chăn nui, ăn thức ăn “sạch”, thở kh㴴ng kh trong lnh, uống nước kh�ng bị nhiễm. Sau ba năm, họ được cc chuy䡪n gia khoa Tch Tuổi Học của viện Khoa Học California ở Los Angeles khm nghiệm v� nghin cứu. Mọi số liệu đều được đưa vo mꠡy điện ton để phn t᢭ch. Dự bo của my lᡠ:Nếu tiếp tục sinh hoạt như vậy, họ ho n ton sống được tới 120 – 140 tuổi.Tuổi thọ bࠬnh qun của dn Mỹ hiện nay l⢠ 75,5 tuổi. Nhưng trớ tru thay, tuổi thọ bnh quꬢn của cc vị y sư, bc sĩ nước Mỹ chỉ cᡳ 58 tuổi thi. V vậy, nếu bạn muốn tham gia v䬠o cuộc sống thm 20 năm nữa, ti khuy괪n cc bạn chớ nn thi v᪠o ngnh y…Những điều cơ bản cần lࠠm để được đứng vo hng ngũ những người sống lࠢu:1. Trước hết cần trnh xa những nơi nguy hiểm. Nếu bạn ht thuốc, uống rượu, chạy long nhong giữa xa lộ cao tốc vẠo giờ cao điểm th khng c촡ch g bạn c thể sống nổi đến 120 tuổi. Điều n쳠y ni ra c vẻ kỳ cục thật, song thực tế vẫn c㳳 hng ngn người chết vࠬ những chuyện ngu ngốc như vậy.2. Để phng bệnh, nhất l để khỏi cần chữa bệnh,⠠bạn hy bổ sung vo thức ăn 90 chất vi lượng, gồm 60 chất kho㠡ng, 16 loại sinh tố (vitamin), cc acid amin v ba acid bᠩo. Khng lm như vậy, bạn sẽ bị c䠡c chứng bệnh lin quan đến thiếu dinh dưỡng tấn cng ngay.B괠i bo ti tᴢm đắc nhất l bi đăng trࠪn tạp ch Times ngy 06.4.1992. Đ� l bi bࠡo nu nhiều vấn đề nhất, trong đ c곳 ni tới “cc sinh tố (vitamin) thắng được c㡡c bệnh ung thư, cc bệnh tim mạch v cᠡc chứng lo ho”. Trong s㡡u trang đề cập đến cc lời khuyn ở b᪠i bo ny, chỉᠠc một kiến ngược lại của b㽡c sĩ Victor Herbert, Gio sư Y khoa, trường Mount Sinai Medical School, tại New York. ng nᔳi: “Tất cả cc sinh tố bổ sung vo thức ăn chỉ lᠠm được một việc l: biến nước tiểu của bạn thnh thứ đắt giࠡ hơn m thi.” Nളi dễ hiểu hơn l, “Chng ta lຠm cng việc v bổ l䴠 đi ra đ la”. Cᴳ điều ng khng chịu n䴳i toạc ra m thi.Tഴi xin php được thưa lại với cc bạn thế n顠y: Qua 17.500 ca mổ, trong đ c 14.500 ca mổ đủ c㳡c loại động vật trn tri đất nꡠy, v 3.000 ca mổ người, kinh nghiệm từ đ r೺t ra được kết luận, nếu ni theo kiểu vị bc sĩ kể tr㡪n th c nghĩa l쳠 “Chớ nn đầu tư thm vꪠo cc sinh tố v khoᠡng chất cho mnh nữa m h젣y đầu tư vo thuốc để lm giࠠu cho cc thầy thuốc.”Ti khẳng định chᴭnh chng ta đang tạo điều kiện để lm giꠠu cho cc thầy thuốc đ, nếu chᳺng ta khng chịu ăn uống đầy đủ cc chất dinh dưỡng.III. PH䡒NG V CHỮA BỆNH BẰNG SINH TỐ (VITAMINS) V CC CHẤT KHOANG VI LƯỢNG (TRACE MINERALS)Ở đy ti xin chia sẻ cⴹng cc bạn một khối lượng thng tin lớn:1. Loᴩt dạ dy (lỡ bao tử)Trước đy người ta cho loࢩt dạ dy l do bị căng thẳng (stress). Nhưng 50 năm trước, ngࠠnh th đ꽣 biết chứng lot dạ dy ở heo (lợn) l頠 do vi khuẩn gy ra v đ⠣ dng một khong chất l顠 Bismutch để chữa bệnh ny cho heo – khng phải phẫu thuật - chỉ tốn chừng năm Mỹ kim cho một con lợn bị loഩt dạ dy.Nếu cũng mổ cho heo để trị bệnh như người th rất tốn k଩m. Sau đ, nếu bn được con heo được giải phẫu đ㡳 th gi b졡n một k thịt hẻo như vậy phải ln tới 550 Mỹ kim ngay.M�i đến năm 1994 cc viện v cᠡc trường Đại học quốc gia mới cng bố: Bệnh lot dạ d䩠y c thể được chữa khỏi bằng cc chất kho㡡ng Bismuth v Tetracycline.2. Ung thưUng thư, căn bệnh đng sợ, lࡠ nguyn nhn gꢢy tử vong hng đầu ở Mỹ. Đầu năm 1993, Viện Ung Thư Học Boston, thuộc Đại học Y khoa, đ cࣴng bố chế độ ẩm thực để phng bệnh ny. Phải d⠹ng sinh tố C v E, Betacarotene (tiền sinh tố A), cng Selenium (Se) với liều lượng ๭t nhất gấp đi mức cho php tối đa, c䩹ng với Kẽm (Zn), Riboflavine (vitamin B2), Molypden v.v…Hiện nay người ta th nghiệm những loại thuốc lm giảm số tử vong do bệnh ung thư. Nếu giảm được 0,5% số tử vong th� coi như th nghiệm đ th�nh cng lắm rồi. Chắc chắn nếu dng c乡c sinh tố v cc chất khoࡡng vi lượng như đ ni ở tr㳪n th kết quả sẽ cao trn mức 0,5% nhiều. Người ta đ쪣 th nghiệm ở tỉnh Hunan, Trung Quốc với cc sinh tố E, Betacarotene v� Selenium v đạt được tỷ lệ 13% sống st, nghĩa lೠ nếu khng dng sinh tố E, Betacarotene v习 Selenium th 13% cc bệnh nh졢n đ khng thể sống s㴳t trong vng năm năm.3. Vim khớpTừ th⪡ng 9.1993 trường đại học Harvard v bệnh viện Boston đ bắt đầu dࣹng chất protein của g để chữa bệnh vim khớp cho người.ઠMỗi sng uống một muỗng c phᠪ “bột sụn g” đ nghiền mịn ho࣠ với nước cam. Kết quả: Sau 10 ngy, triệu chứng vim vઠ cảm gic đau biến mất. Sau 30 ngy, người bệnh khoẻ hẳn, trở lại lᠠm việc bnh thường được. Sau ba thng c졡c chức năng của khớp xương hon ton bࠬnh phục.4. L lẫn (Alzheimer: chứng mất tr nhớ)Hồi tꭴi cn trẻ, khng thấy cⴳ bệnh l lẫn ny. Ngꠠy nay, bệnh l lẫn trở thnh một chứng phổ cập. 50% số người đến tuổi 70 mắc chứng mất tr꠭ nhớ ny. Trước đy 50 năm, bệnh nࢠy đ c trong gia s㳺c, chng ti đ괣 biết dng sinh tố E liều cao để chữa.Thng 7 năm 1992, Viện Nghi顪n cứu Khoa học ở San Diago đ cng bố: Sinh tố E c㴳 tc dụng lm tiến trᠬnh mất tr nhớ do bệnh l lẫn g�y ra chậm lại.Cả vấn đề ny nữa ngnh y tế đࠣ tụt hậu so với ngnh th ຽ gần 50 năm rồi.5. Sỏi mật, sỏi thậnKhi người ta mắc chứng bệnh n y, bc sĩ thường khuyn: chớ ăn thức ăn chứa nhiều Calcium. Nếu đưa Calcium v᪠o cơ thể, n sẽ xuất hiện trong thận v tạo ra sỏi thận! Kh㠴ng đng!Calcium trong thận l xuất phꠡt từ bản thn xương của chng ta. Khi cơ thể ch⺺ng ta thiếu Calcium, xương khng đặc, mới sinh ra sỏi trong thận.Hng ng䠠n năm về trước, ng cha chng ta đ亣 biết cch ngừa bệnh sỏi thận, sỏi trong ti mật cho gia sẺc rồi. Khẩu phần ăn của gia sc c nhiều Calcium (Ca) hơn, cộng th곪m với Manganese (Mn) v Boron (B) nữa.Năm 1993, người ta đ nghi࣪n cứu trn gần 40.000 người bệnh, chia lm năm nh꠳m. Nhm nhận nhiều Calcium hơn th kh㬴ng c người no mắc bệnh sỏi thận cả.6. Ph㠬nh động mạch (Aneurism)Từ năm 1957, chng ti đ괣 nghin cứu trn gꪠ, rồi trn chuột, mo, chꨳ, heo… v đ đi đến kết luận: Nguy࣪n nhn của chứng phnh động mạch chủ yếu l⬠ do thiếu vi lượng đồng (Cu). Tăng gấp đi hm vi lượng đồng trong khẩu phần th䠬 khng cn chứng ph䲬nh động mạch nữa.7. Bạc tc sớm (gi trước tuổi)Đ㠢y cũng l triệu chứng trong cơ thể thiếu hm vi lượng đồng (Cu). Ngoࠠi ra, da cn bị nhăn nheo, do cơ km đ⩠n hồi; xuất hiện cc quầng dưới mắt, cc nếp nhăn trᡪn mặt, lm cho con người trng giống trഡi to tu khᠴ; da bắt đầu vng xuống ở hai tay, ở ngực, ở bụng, ở cổ…Gặp trường hợp ny, bạn n堪n thực tế hơn. Mời bạn dng cc chất kho顡ng dạng keo (Coloidal mineral).8. Nhồi mu cơ tim (Cardiomyopathy)Người ta bị nhồi mu cơ tim lᡠ do trong dinh dưỡng thiếu vi lượng Selenium (Se).B!c sĩ Tiến sĩ Stuart Burker, tc giả năm cuốn sch nổi tiếng về sức khoẻ, về ăn kiᡪng để giảm bo (viết cuốn ny từ năm 20 tuổi) lại chết v頬 bị nhồi mu cơ tim năm 44 tuổi m nguyᠪn nhn l do thiếu Selenium.Nữ chuy⠪n vin Điện tm đồ, Helen Clard ở Saint-Louis, cũng chết vꢬ nhồi mu cơ tim năm 47 tuổi.Tại sao ta lại khng dᴹng Selenium với gi 10 xu mỗi ngy nhằm phᠲng ngừa chứng nhồi mu cơ tim để tự cứu mnh?9. Chứng ăn gở (Craving)Hiện tượng thᬨm ăn gở thường thấy ở phụ nữ mang thai. Nhiều khi họ thm những thứ c Trời mới h賬nh dung nổi, chẳng hạn dưa chuột muối quệt kem sữa… C g đ㬢u! Bo thai đang pht triển lấy đi của cơ thể thai phụ những khoࡡng chất vi lượng cần thiết cho n đ m㳠!10. Cc đốm đỏ trn da mặt, da tayĐ᪳ cũng l dấu hiệu khi cơ thể thiếu Selenium đ. Chỉ cần uống Selenium dưới dạng keo trong vೲng su thng, mọi vết đỏ sẽ biến hết. Sau nửa năm điều trị lại một đợt nữa, vᡬ rất c thể n chỉ mới biến hết ngo㳠i da nhưng cn ẩn trong nội tạng, ở tim, gan, thận v.v…11. Hm lượng đường trong m⠡u thấpThng thường khi chng ta th亨m s c la hay th䴨m của ngọt l do cơ thể thiếu cc vi lượng Chromium (Cr) vࡠ Vanadium (V).12. Tiểu đường loại 2Tiểu đường loại 2 l bệnh gy tử vong hࢠng thứ ba ở Mỹ. Tiểu đường loại 2 c thể gy ra nhiều biến chứng phức tạp: m㢹, rối loạn chức năng thận, cc chứng tim mạch. Bị tiểu đường, tuổi thọ giảm.C thể phᳲng ngừa v chữa bệnh tiểu đường bằng Vanadium (V) v Chromium (Cr). Chỉ riࠪng Vanadium đ đủ thay thế cho Insulin ở những người cao tuổi bị bệnh tiểu đường. Với số đng, tiến tr㴬nh điều trị ko di từ bốn đến s頡u thng. Trong tiến trnh đᬳ, cần uống lượng Chromium (Cr) tương đương với Vanadium (V).13. Thiếu thiếc (Sn) bị hi rồi điếcHiện tượng phổ biến của tnh trạng thiếu vi lượng thiếc (Sn) l㬠 hi đầu! Nếu khng điều trị kịp thời, người bị h㴳i cn bị điếc nữa.14. Thiếu Boron (B), khng giữ được Calcium dễ bị liệt dụcBoron giⴺp con người giữ được Calcium trong xương để ngừa chứng long xương (Osteoporosis). Boron cn gi㲺p sản sinh ra Oestrogen (nội tiết tố sinh dục nữ) ở nữ giới v Testosterone (nội tiết tố sinh dục nam) ở nam giới.Nữ thiếu Boron phải chịu nhiều phiền phức khi tới thời kỳ mn kinh. Nam thiếu Boron sẽ bị điếc v࣠ c hiểm hoạ liệt dương (impotent).15. Thiếu kẽm (Zn)Dấu hiệu đầu tin cho thấy thiếu vi lượng kẽm l㪠 ăn khng ngon miệng. Điều đ ắt dẫn đến suy dinh dưỡng.16. Đau thắt lưng85% người Mỹ hy bị đau v䳹ng thắt lưng, khng phải do ngồi nhiều trước my điện to䡡n, mang vc nặng hay li xe tải khồng lồ… mᡠ thực chất l do long đốt xương sống, tho࣡i ho cột sống (Vertebral Osteoporosis). Hiện tượng đ l᳠ do thiếu vi lượng đồng (Cu).17. Thiếu Calcium sinh ra tới 147 loại bệnh!Sau đy l những chứng thường hay gặp nhất:a. Lo⠣ng xương (Osteoporosis)Long xương l loại bệnh c㠳 số tử vong cao, đứng hng thứ 10 trong giới người lớn tuổi. Người gi do thiếu Calcium trong người, xương quࠡ yếu nn hay bị ng ngay cả tr꣪n đất bằng phẳng.b. Đau răng v vim lợi (sưng nướu răng)Lઠ bc sĩ th y, tẴi đ tiếp xc h㺠ng ngn con chuột, thỏ, ch, cừu, d೪, heo, ngựa cho đến cọp, sư tử, gấu… thường th chng thở cũng c캳 mi hi nhưng ch鴺ng khng bao giờ bị đau răng hay vim lợi. T䪴i cho l do chng khິng bị thiếu Calcium.c. Vim khớp (Arthritis)Lc n꺣y ti đ n䣳i tc dụng của sụn g vᠠ cc chất khong keo đối với chứng viᡪm khớp. 85% trường hợp bị bệnh vim khớp l do loꠣng xương gy ra. Người ta phn biệt vi⢪m khớp thường (Arthritis), vim xương khớp (Osteo-Arthritis), chứng đau lưng (Lumbago), bệnh thấp khớp (Rheumatoid Arthritis). Tất cả cc chứng bệnh nꡠy đều l hậu quả của sự long xương g࣢y ra.d. Cao huyết p (Hypertension)Ti đᴣ tổ chức một đợt thử nghiệm trn 5.000 bệnh nhn cao huyết ꢡp, cho họ ăn gấp đi lượng Calcium so với tiu chuẩn. Sau s䪡u tuần, 85% trong nhm đ c㳳 huyết p trở lại bnh thường.e. Chuột rᬺt (vọp bẻ)Ngủ đm tỉnh dậy, chn khꢴng cử động được hoặc đi khi đang bnh thường, l䬠m gắng ln một cht liền bị “chuột r꺺t”. Chuột rt xảy ra do cơ thể thiếu Calcium.g. Bực bội khi hnh kinhĐꠢy l trạng thi tࡢm sinh l thường gặp ở nhiều phụ nữ mỗi khi đến kỳ kinh nguyệt. Trường đại học San Diago ở California đ cho tăng gấp đ�i tiu chuẩn Calcium vo khẩu phần ăn vꠠ 85% triệu chứng tm l n⽠y khng xuất hiện nữa.D. BỔ SUNG SINH TỐ (VITAMINS) V KHO䀁NG CHẤT VI LƯỢNG VO CƠ THỂ BẰNG C
CH NO?Xin nhắc lại: Con người cần tới 90 th nh phần dinh dưỡng. Ngoi chất đạm (protid), chất bo (lipid), chất đường (glucose) v੠ 16 loại sinh tố, con người cn cần cc kho⡡ng chất vi lượng.May cho chng ta l trong cꠡc thực phẩm thảo mộc đ c sẵn c㳡c loại acid amin, cc sinh tố, cc acid bᡩo tối cần thiết cho cơ thể. Chỉ cần hằng ngy dng khoảng 15 đến 20 loại thực phẩm thường d๹ng, được kết hợp đng đắn, l c꠳ thể hấp thụ được 90 thnh phần dinh dưỡng cần thiết.Bạn cần ăn đủ số lượng ni tr೪n. Nếu khng, bạn khng thể thọ tới 120 đến 140 tuổi được đ䴢u!Về mặt l thuyết, điều đ trong tầm tay mọi người. Nhưng đa số d�n Mỹ khng thực hiện được, v đại đa số rau quả ng䬠y nay con người c được thường khng đủ chất như xưa. Trước hết v㴬 ngay trong đất trồng trọt, cc chất khong đᡣ bị khai thc hoặc xi mᳲn đến cạn kiệt. Thế th rau quả lấy đu kho좡ng chất để cung cấp cho con người. Cc chủ trại chỉbᠳn Natri, Kali, Phốt pho cho đất thi! Ai c thể buộc họ phải bổ sung th䳪m 57 chất khong khc nữa?Bởi lẻ thật dễ hiểu: Việc bᡳn thm chất khong kh꡴ng lin quan tới tăng sản ma m깠ng của họ. Bn thm c㪡c chất khong vi lượng, gi thᡠnh sản phẩm sẽ cao ln, bn kh꡴ng chạy. Đy quả l vấn đề bi thảm!Biện ph⠡p khả thi duy nhất l: Ta phải tự gnh lấy trࡡch nhiệm trước sức khoẻ của mnh. Phải tự gic d졹ng cc chất khong bổ sung.Cᡳ người thắc mắc: Vậy hng nghn năm trước đଢy, chưa c phn b㢳n, ấy thế m nhiều người Ai Cập, Ấn Độ, Trung Quốc vẫn sống lu lࢠm sao được? V cc d졢n tộc đ sống quanh những dng s㲴ng lớn như sng Nil, sng Hằng, Ho䴠ng H, Trường Giang… Hầu như hằng năm những cnh đồng tiếp giࡡp với cc con sng đᴳ đều ngập lụt một lần. Nước mang cc chất khong vi lượng trong ph᡹ sa từ cc ni non về bẳn cho cc cnh đồng. Cᡲn nay, chng ta “lạy Trời cho khỏi ngập lụt” th lấy đꬢu ra cc chất khong vi lượng nữa! *** Nếu tᡴi thuyết phục được cc bạn dng đủ cṡc chất khong vi lượng cần thiết - cứ cho l tốt đi – nhưng từ thực phẩm chᠺng ta thm nhập vo cơ thể phải l⠠m sao cho tối ưu? C ba dạng cần lưu :1. Dạng nguy㽪n sơDạng nguyn sơ như kiểu đất đ (nham thạch), kim loại: Ch꡺ng chỉ được cơ thể hấp thụ từ 8 – 12% cc thnh phần vi lượng. Khi con người cᠲn ở độ tuổi 25 đến 40, do nhai kiểu “nuốt chửng” th cơ thể chỉ hấp thụ từ 3 đến 5% thi.2. Dạng “sữa”Dạng “sữa” l촠 dạng gần với cc phn tử hữu cơ. Đᢳ l dạng khong chất vẫn cࡲn l cc ion nguyࡪn tử kim loại, kết hợp với gốc acid amin, protid hoặc enzyme.Dạng “sữa” ny cơ thể c thể hấp thụ đến 40% cೡc chất khong vi lượng. Chnh v᭬ vậy m từ thập nin 60, ngઠnh cng nghiệp thực phẩm mới lao ầm ầm vo điều chế dạng “sữa” (chelate) n䠠y.3. Dạng khong keoDạng khong keo lᡠ dạng c khả năng được hấp thụ cao nhất – c thể tới 98% - tức l㳠 gấp 2,5 lần dạng phn tử hữu cơ (dạng ‘sữa’) v gấp 6 đến 10 lần dạng nguy⠪n sơ.Khong keo l dung dịch cᠳ cc phn tử rất nhỏ, 7.000 lần nhỏ hơn hồng cầu. Mỗi phᢢn tử mang điện tch m, c�n mng ruột con người mang điện tch dương, tạo ra một trường điện từ. Trường điện từ nୠy thu ht hết thảy chất khong bao quanh lấy thꡠnh mng ruột. Chnh v୬ vậy m độ hấp thụ đạt đến 98%.Thảo mộc đng vai trೲ rất đẹp trong việc tạo ra khong keo. Dng thực phẩm thảo mộc, con người tṭch được khang chất trong cơ thể v khai th㠡c chng.KẾT LUẬN Tất cả những người thọ tới 120 – 140 tuổi thường ở những bản lng tr꠪n ni cao (từ 200 đến 400 mt so với mặt biển). Ở đꩳ, hng năm cc sa khoࡡng phủ ln mặt đất khng đến 60cm; ho괠n ton khng cള mưa, tuyết. Đ l v㠹ng rất kh ro. Vậy l䡠m sao họ c nước để uống v để tưới c㠢y? Nhờ tuyết từ trong ni tan ra. Họ lại cn d겹ng nước khong của cc dᡲng sng băng. Nước ny kh䠴ng nguyn chất v trong như nước suối phun, thường c꠳ mu vng, trắng hoặc xanh da trời. N࠳ chứa tới 60 – 72 chất khong.Họ khng chỉ uống nước để thu được cᴡc chất khong vo cơ thể mᠠ cn dng nước đ⹳ để tưới đất trồng trọt hết năm nay qua năm khc. Nhờ đ họ kh᳴ng hề mắc cc chứng tiểu đường, tim mạch, cao huyết p, viᡪm khớp, long xương, ung thư, đục thủy tinh thể, cao nhn 㣡p (thin đầu thống)… Khng thấy dị tật ở trẻ sơ sinh l괠 con, chu của họ. Họ cũng khng cᴳ một bc sĩ no cận kề săn sᠳc.Cc bạn nghĩ thế no về tầm quan trọng của chất khoᠡng keo?Mong cc bạn suy nghĩ kỹ những điều ti nᴳi v chn thࢠnh chc sức khoẻ cc bạn. ꡠ Joel D.Wallach *** Ghi Ch:Tiến sĩꠠJ.D.Wallach đ khởi xướng phong tro sử dụng c㠡c chất dinh dưỡng gồm sinh tố (Vitamins) v cc chất khoࡡng vi lượng (Trace minerals) để ngừa bệnh v chữa bệnh. ng đԣ v đang tổ chức cc cuộc nࡳi chuyện về cc chất dinh dưỡng v tuổi thọ. Cᠳ năm ng thuyết trnh 300 lần v䬠 đến nay đ bn ra tr㡪n 40 triệu cuốn băng v CD ghi nội dung bi thuyết trࠬnh c tn “Dead Doctors Don’t Lie”. Tr㪪n đy l phần t⠳m lược bi ni chuyện của ೴ng. ( Nguồn: http://www.minhtrietviet.net/)

Truy tm vật thing trong l쪲ng thp Chăm ᠠ-Khi hố thi*ng trong quần thể thp Chăm tại lng Phong Lệ được phᠡt lộ, những b mật nơi khu đền thp n�y mới dần được h mở. Tuy nhin, những ph骡t hiện tại khu khai quật đ lm c㠡c nh khảo cổ “đau đầu” khi giải m những b࣭ mật của hố thing ny… ꠠ >>Pht hiện hố vung kỳ lạ giữa lᴲng thp Chăm/ᠠPhát ḷ ǹn tháp Chăm-pa nghìn tu䪴̉i Hoạ sĩ Nguyễn Thượng Hỷ đang đo vẽ tại hố thing thp Chăm lꡠng Phong Lệ. Cc nh khảo cổ tham gia khai quật tại khu thᠡp Chăm Phong Lệ tại tổ 3, phường Ha Thọ Đng, quận Cẩm Lệ, TP. Đⴠ Nẵng khẳng định: Với những g pht lộ tại khu th졡p Chăm Phong Lệ c thể ni đến thời điểm n㳠y, đy l khu th⠡p Chăm được pht hiện với những bất ngờ lớn trong kiến trc cũng như những bậ mật vẫn chưa thể giải m được trong một sớm một chiều… Về kiến trc, hố thi㺪ng vừa được pht lộ hon toᠠn khc so với cc hố thiᡪng được pht lộ trước đy ở Mỹ Sơn hay cᢡc khu thp Chăm ở Bnh Định. Đᬳ l khu hố thing cળ miệng hnh vung to hơn h촬nh vung ở đy. Điều bất ngờ hơn l䡠 ở đy hố thing c᪳ 8 hốc thing gồm 4 hốc ở 4 gc đối xứng với nhau v고 4 hốc thing ở giữa cạnh hnh vuꬴng của hố thing đối xứng với nhau. Giảng vin khảo cổ Nguyễn Xuꪢn Mạnh (khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV H Nội), thnh viࠪn đon khai quật cho biết nơi hố thing vừa được phડt lộ c nhiều b mật vẫn chưa được giải m㭣. Theo ng Mạnh, hố thing h䪬nh vung c cạnh phủ b䳬 di khoảng 6,5m, cạnh trong lng dಠi 4,25m, độ su hơn 1,8m. Hoạ sĩ Nguyễn Thượng Hỷ, người đ c⣳ hơn 30 năm đo vẽ cc di tch Chăm ở miền Trung v᭠ tham gia qu trnh khai quật nᬳi rằng đến thời điểm ny, trong hng chục hố thiࠪng m ng đo vẽ thബ đy l hố thi⠪ng lớn nhất với những b mật m ngay bản th�n ng cũng khng thể n䴠o hiểu được. Khu vực cổng thp Chăm Phong Lệ được pht lộ nằm phᡭa trước hố thing So với cꠡc hố thing ở cc thꡡp Chăm Mỹ Sơn, hay cc thp Chăm ở Bᡬnh Định m chnh ୴ng đo vẽ trước đy, th hố thi⬪ng thp Chăm Phong Lệ vừa được pht lộ cᡳ nhiều b ẩn chưa được cc nh� khảo cổ giải m. Đ l㳠 những hốc thing được xy dựng theo ꢽ đồ chứ khng phải xy xong rồi người ta mới đục những hốc thi䢪ng v xy theo ngẫu hứng. Nghĩa lࢠ thnh hố thing kh઴ng đi theo đường thẳng m lượn sng, cೳ nhiều điểm mấp m trn th䪠nh hố. Điều gy ngạc nhin cho ⪴ng Hỷ cũng như cc nh khảo cổ lᠠ nơi hố thing ny được lấp đầy cꠡt v đ cuội được xếp chồng từng lớp. Tuy nhiࡪn qua qu trnh khai quật nơi hố đᬠo ny cc nhࡠ khảo cổ nhận thấy lớp ct v đᠡ cuội đ xo trộn. 㡔ng Hỷ nhấn mạnh, hố thing l nơi thờ c꠺ng của người Chăm xưa v tất nhin ngay giữa hố thiપng phải c vật thing. Tuy nhi㪪n qua khai quật sau khi bốc hốt ton bộ khoảng 32 m3 ct sỏi ra khỏi hố thiࡪng, cc nh khảo cổ học vẫn khᠴng tm thấy vật thing tại hố thi쪪ng ny. Vậy vật thing (cળ thể l những bức tượng bằng đ, bằng vࡠng hay bằng đồng…) nơi hố thing ny ở đꠢu, tại sao khng tm thấy? Đ䬢y l cu hỏi mࢠ cc nh khảo cổ học chưa tᠬm ra cu trả lời. ng Hỷ cho biết: Hố thi┪ng l nơi đặt bệ thờ, thường thờ thần Shiva với vật tế l ngẫu tượng Linga vࠠ Yoni tượng trưng cho tn ngưỡng phồn thực của Ấn Độ gio. Tuy nhi�n ở ngay bệ thờ được pht lộ giữa hố thing kh᪴ng cn vật thing. Nhận định ban đầu của đo⪠n khảo cổ cũng như c nhn ᢴng Hỷ cho rằng c thể vật thing nơi hố thi㪪ng ny đ được lấy đi trước đࣳ. Tuy nhin, ai lấy vật thing nơi hố thiꪪng, hoặc v l do n콠o đ khng c㴳 vật thing như thường gặp khi khai quật hố thing vẫn chưa được giải mꪣ. Điều dễ nhận thấy theo ng Hỷ l lớp c䠡t v đ cuội nơi lࡲng hố thing khi khai quật đ bị x꣡o trộn. Điều đ c thể nhận định trước đ㳳 tại nơi hố thing ny đꠣ bị khai quật. Hoạ sĩ Nguyễn Thượng Hỹ m tả lại vật thờ trong hốc thing gồm vi䪪n gạch nằm trn phiến đ hꡬnh trụ v đặt pha trước lୠ vin đ thạch anh Cꡲn ai khai quật, khai quật lc no? Đ꠳ l vấn đề chưa thể biết được. Hiện cc nhࡠ khảo cổ cũng như ng Hỷ mong l sớm t䠬m ra được vật thing trn bệ thờ nơi hố thiꪪng Phong Lệ, mới c cơ sở để nghin cứu v㪠 xc định v giải mᠣ những b mật nơi hố thing kỳ lạ n�y. Ngay trn tổng diện tch được khai quật khoảng 500m2, nằm tr꭪n một quả đồi thấp xung quanh l nh dࠢn, đon đ đi s࣢u khm ph thᡡp chnh. Theo kết quả đo đạc hiện tại, nền mng t�a thp chnh n᭠y c diện tch khoảng 16m x 16m với 4 g㭳c thp, 3 cửa phụ l cửa giả vᠠ 1 cửa chnh. Ngoi ra, đo�n khai quật cn pht hiện một số vết t⡭ch điu khắc nghệ thuật kh tinh xảo, gi꡺p xc định nin đại. So s᪡nh những di tch hiện cn v� hiện vật đ được thu gom về bảo tng trong đợt khai quật vừa cho thấy, ni㠪n đại của Phong Lệ tương ứng với di tch Chăm ở Khương Mỹ (tỉnh Quảng Nam), v ni�n đại cụ thể xc định l vᠠo cuối thế kỷ X, đầu thế kỷ XI. Theo phn đon của giới chuyᡪn mn, đy c䢳 thể l những hố thờ vật yểm. V vật yểm gồm h࠲n đ cuội đặt dựng đứng ghp với viᩪn gạch ngang trn đầu khiến người ta lin tưởng đến cặp ngẫu tượng Linga vꪠ Yoni, nhưng trật tự đ thay đổi sau khi pht hiện. Vi㡪n gạch ngang c hnh dạng biểu trưng cho Yoni nằm tr㬪n thay v nằm dưới. Cả 4 hốc đều như thế. Hiện tượng đ hẳn kh쳴ng phải ngẫu nhin m mang quan niệm t꠴n gio của người Chămpa xưa. Tất nhin, kh᪴ng phải ngẫu nhin m trước mỗi hốc đựng vật yểm trong hố thi꠪ng, trn hố thing lại cꪳ cc vin đ᪡ thạch anh chắn cửa, trong khi đ cuội v cᠡt sỏi mới l thnh phần phổ biến c࠲n lại của mọi cấu trc tường, mng th곡p Chămpa. Người ta cũng đặt cu hỏi về vai tr của đⲡ thạch anh trong quan niệm của chủ nhn ngi đền thⴡp ny c ೽ nghĩa g? Qua cc hố th졡m st do đon khai quật đᠠo để tm hiểu cấu trc nền m캳ng thp đều cho thấy, khi tạo ra nền mng th᳡p, người Chăm đ lần lượt đổ từng lớp ct, sỏi đầm chặt, sau đ㡳 xếp từ 1-2 lớp gạch phẳng. Cứ như thế, trn dưới 10 lớp gạch, lại xen kẽ ct, sỏi lꡠm nền mng vững chắc. Điều đ chắc chắn rằng khu đền th㳡p ny rất cao. C thể khẳng định lೠ khu thp rất lớn v uy nghi, ᠴng Hỷ nhận định. Ngy mai (28/8) đon khai quật c࠹ng cc nh khảo cổ, nhᠠ khoa học v cc cơ quan chức năng TP. Đࡠ Nẵng sẽ tổ chức hội thảo khoa học về thp Chăm Phong Lệ ngay tại nơi khai quật để giải m những bᣭ mật nơi khu thp vừa được pht lộ nᡠy. Chắc chắn những b mật sẽ dần được giải m tr�n cc chứng cứ khoa học. Vũ Trung http://vietnamnet.vn/vn/khoa-hoc/86190/truy-tim-vat-thieng-trong-long-thap-cham.html