Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên

Mưu: Tính toán sắp đặt, kế hoạch, mưu kế.
Sự: việc.
Tại: ở.
Nhân: người.
Thiên: Trời.
Mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên là mưu tính sắp đặt công việc là ở nơi người, thành công hay không là ở nơi Trời.
Gia Cát Lượng đời Tam Quốc viết:
Mưu sự tại nhân, thành sự tại Thiên.
Nhân nguyện như thử như thử ....
Thiên lý vị nhiên vị nhiên ....
Nghĩa là: 
Mưu việc ở người, nên việc ở Trời.
Ý người như thế như thế ....
Lẽ Trời chưa vậy chưa vậy ....
*
Truyện xưa :
Gia Cát Lượng tìm thấy hang Hồ Lô,hang hình giống như quả bầu, bên trong có thể chứa hơn một nghìn người. Đi sâu vào thấy hai bên núi ép hẹp lại, rồi lại phình ra , thêm một hang nữa bên trong, có thể chứa bốn , năm trăm người. Trong cùng thì hai bên núi ép hẹp lại gần sát nhau, chỉ hở một kẽ, đi lọt một người một ngựa
. . .
GCL ngầm sai Mã Đại dựng trại gỗ trong hang Hồ Lô. Bên trong trại, đào rãnh sâu, chứa rất nhiều củi khô và thuốc pháo. Chung quanh, bên trên núi thì giả đào nhà hầm, lấy củi nỏ cỏ khô chứa bên trong, trong ngoài đều chôn địa lôi
GCL dặn Mã Đại : ‘‘Hãy đem đất đá lấp kẽ núi sau hang. Nếu TMY đuổi đến, cứ để cho nó vào hang, rồi truyền quân nổi lửa đốthết nỏ cỏ khô, cho địa lôi bùng lên’’
GCL làm cho TMY tưởng rằng Hồ Lô (Thượng Phương) là nơi quân Thục chứa lương, rồi sai Ngụy Diên khiêu chiến cốt dụ TMY vào hang Hồ Lô.

Quả nhiên , TMY ‘‘trúng kế’’, sai các tướng đi đánh trại lớn Kỳ Sơn của GCL, còn mình thì cùng với hai con đến Hồ Lô để đốt lương quân Thục, sai Trương Hổ Nhạc Lâm , mỗi tướng đem 5000 quân theo sau hỗ trợ. TMY đến gần hang thì gặp Ngụy Diên. Ngụy Diên rước đánh , TMY cũng vung giáo đánh Ngụy Diên, Diên giả thua bỏ chạy, rồi chạy tuốt vào hang.

TMY sai thám tử vào quan sát trước, nghe báo không có gì khả nghi, ba cha con TMY cùng quân sĩ bèn vào hang . Thế rồi :

...Những bó đuốc cháy hừng hực, lao đến, đốt chặn tuyệt cửa hang. Quân Ngụy hết cả lối chạy. Rồi từ trên núi chung quanh, vô số tên lửa bắn xuống. Địa lôi nổ tung từng đám đất. Các dãy nhà cỏ bốc cháy.

. . . bỗng trên trời nổi cuồng phong ầm ầm, mây đen kéo đến tối tăm mù mịt, rồi trời đổ cơn mưa như trút nước. Các đám lửa trong hang tắt ngấm một lọat Thuốc pháo hết truyền, địa lôi ngừng nổ.

TMY hô quân gắng sức đánh phá vòng vây ở cửa hang. Bấy giờ vừa vặn có Trương Hổ Nhạc Lâm đến tiếp ứng , hai mặt cùng đánh, TMY thoát được ra ngoài. Mã Đại ít quân, không đuổi đánh. TMY chạy về đến trại lớn Vị Nam thì quân Thục đã chiếm trại ! Quách Hoài, Tôn Lễ thì đang chiến đấu , giữ cầu phao, TMY thúc quân đến trợ chiến, quân Thục bèn lui. TMY chạy qua sông, rồi lập tức đốt cầu phao, giữ bờ phía Bắc

Còn đại binh Ngụy đang đánh trại Thục ở Kỳ Sơn, nghe tin TMY đại bại, nhốn nháo chạy, bị quân Thục rượt đánh : mười phần bị thương đến tám chín ( !!!) , bị giết vô số ( !!!). Ai sống sót chạy qua bờ phía Băc . . .

GCL đứng trên núi, khi thấy trời đổ mưa cứu TMY , than một câu rất nổi tiếng : ‘‘Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên !’’
Sau đó, GCL đi về Tây đến đóng quân ở Ngũ Trượng Nguyên
*
Tuy rằng thành sự tại thiên, song nếu không mưu sự thì ắt không thể thành sự được. Trước những sự việc, con người nên có kế hoạch chặt chẽ và có tầm nhìn dài hạn. Còn kết quả còn phụ thuộc vào sự sắp đặt của trời. Nếu thành công thì chớ nên khoe khoang rồi sinh tự kiêu. Còn nếu thất bại cũng không nên tuyệt vọng , mất trí mà nên lấy đó làm kinh nghiệm để mưu sự sau n