CHỮ CHĂM PHIÊN TỰ VÀ PHIÊN ÂM   Akhar Thrah hay chữ viết Chăm truyền thống hình thành từ thế kỷ 16. Chữ viết này đã được khắc trên bia ký Po Rome (1627-1651) thế kỷ 17 (Dharma, 2006, Lafont, 2011). Trong thời kỳ phát triển, akhar Thah có một qui luật rất ổn định về ngữ pháp, chính tả và cấu trúc hành văn. Akhar Thrah được sử dụng chính thức từ năm 1702 trong các văn bản hành chánh quốc gia Champa, trong các tác phẩm văn học, lịch sử, ngôn ngữ, các kinh sách tôn giáo Chăm Ahiér, Chăm Awal, và các tài liệu được lưu hành trong cộng đồng Chăm cho đến ngày nay.  Hệ thống chữ viết akhar Thrah Chăm gồm có 82 ký tự (EFEO, 1997). Trong đó gồm 6 nguyên âm, 35 phụ âm, 14 phụ âm cuối, 12 bán nguyên, 5 nhị trùng âm, và 10 ký số. Để nghiên cứu chữ Chăm cổ (akhar Hayap) hay chữ Chăm truyền thống (akhar Thrah), vì lúc bấy giờ chưa có  FONT CHỮ CHĂM nên người phương Tây thường dùng cách PHIÊN TỰ để ghi chép một cách chính xác như: a (a), /\ ( ā ),  i (i),  /{( ī),  u (u),  /U ( ū ),...,... (EFEO, 1977). []. Đến năm 1997, trong tác phẩm Akayet Inra Patra, (EFEO, 1997) thì EFEO lại tiếp tục đưa ra một phiên bản Rumi mới dùng cách (PHIÊN ÂM) nhằm hỗ trợ viết chữ Chăm thuận tiện hơn. Rõ ràng trong phiên bản Rumi Cham EFEO là sự kết hợp giữa PHIÊN TỰ 1977  và PHIÊN ÂM 1997. Hình 1. So sánh bảng Phiên tự 1977 (1) và Phiên âm 1997 (2) Đặc biệt trong hệ thống chữ viết Chăm cổ thiếu ký tự phụ âm “pha”, vì các bia đá ở champa bị hư hại nhiều nên các nhà nghiên cứu chưa tìm ra ký tự này. Nhưng một điều chắc chắn rằng người Chăm có dùng ký tự phụ âm “pha”, vì đây là từ thường dùng phổ biến ở người Chăm và cũng là từ xuất hiện nhiều trong chữ viết Sanskrit. Vì lý do này nên akhar Thrah đã bổ sung ký tự phụ âm “pha” vào danh sách bảng chữ cái. Source: Kauthara.org  

  Cam English Piet ac neglect sao lãng, thờ ơ adan yah advise căn dặn agal holy book kinh kệ apakar happening sự việc ba-niai gesture điệu bộ bel Pataih Spring mùa xuân bino excerpt nghiễng ra bi-nyuel oppotunity cơ hội, dịp may bla mass đại trà, cùng một lượt caong lac Hopefully mong rằng, hy vọng rằng dak None chẳng, không Dak Southern miền Nam ga-mbak rely on nhờ cậy vào ga-ndi kadha: issues vấn đề Ginuer chief chủ nhiệm, người đứng đầu gleng visionaries nhìn xa, trông rộng hadas thinking suy ngẫm halar agree thuận, đồng ý hiak hoarse khàn (ngọt) ikak kaiy trade buôn bán janâk ra-mbah hardship thống khổ janâng throne ngôi vị kalam inearth vùi chôn kanâkei advisor cố vấn khaom effort cố gắng krah good, smart giỏi, sáng dạ krâh anuec suddenly đột nhiên libuah fade héo tàn lok this life thế gian, đời này madhir riya royal palace hoàng cung manraong manrac holy items of Po Adhia Vật linh của Po Adhia mariak Against, conflict chống lại , xung đột mathrum ta-mbang gathering sum vầy matuaw manrik fine custom thuần mỹ, tốt đẹp ngaon good tốt, khá, oai phong nok ndung Contents nội dung Norapa King nhà vua padanan wan oblivion làm cho lãng quên pahlawan patriot chiến sĩ Pai Western phía Tây pakreng: rule cai trị pamajrem to cover làm che lấp, làm trùng hợp pamâjua empty, lonely để trống, vắng pamâkei formation thành hình pa-ndong honor vinh danh paning panuec

1. @ ni dom padai tama galang di thun nasak [ri]maong di bu[lan]2. [bu]lan puis Ja Wai pieh brei hanuk nan.3. ,, padai sa ratuh tijuh pluh lima kajeng di huma Gan 4. Yang Harei ba tama galang di harei 14 bangun Dit.5. ,, pajaih pak pluh kajeng6. @ padai tama di bulan dua nasak tapay nan7. ,, padai masraiy di Mu Ten dua ratuh jak nan hakak tuei kajeng8. hu dalapan pluh tijuh kajeng sa thang9. kahra padai tama di Ja Waiy dua ratuh nam pluh dua 10. kajeng sa thang,, pajaih pak pluh kajeng tra         1 ;  n{ Od. pEd tm gl) d{ TU# ns` [ ri]maong d{ bu[lan ] 2 ; [ bu]lan pW[( j Ew pY-H Rb] hnU` n# ;3 ; ,, pEd s rtUH t[jUH pLUH l[m kj-) d{ hUm g# 4 ; y) hr] b tm gl) d{ hr] 14 bqU# d[@ ;5 ; ,, pEjH p` pLUH kj-) 6 ;  pEd tm d{ bUl# dW ns` tp% n# 7 ; ,, pEd mERs% d{ mU t-# dW rtUH j` n# hk` tW] kj-) 8 ; hU dlp# pLUH t[jUH kj-) s T) 9 ; kRh pEd tm d{ j Ew% dW rtUH n. pLUH dW 10 ; kj-) s T) ,, pEjH p` pLUH kj-) Rt         Karim Abdul Rahman source: facebook.com

hareihr] [Cam M]ng y = jour =day. . aia harei a`% hr]mặt trời = jour = the sun.. yang harei y/ hr]mặt trời = id = the sun.. harei ni hr] n}h4m nay = aujourdhui =today. . harei kabruaihr] k=\b& hm qua = hier =yesterday.䠠. harei dhhr] _d@H頠hm kia = avant-hier =the day before yesterday.. harei dahlau䠠hr] dh)@ng y trước =days ago. . harei hadeihr] hd] ngy sau = le jour suivant =the next day.ࠠ. harei paguhhr] pg~H ngy mai = demain =tomorrow.ࠠ. harei kadhhr] k_d@H頠ngy mốt = aprs-demain =the day after tomorrow.ਠ. harei klaoh pagaonhr] _k*+H p_g+N ngy mn hẹn = jour de rendez-vous =࣠day of appointment.. harei paik jip hr] =pK j|Png y qua đời = le jour de la mort =the day of death. . harei juak nasakhr] j&K nsK ngy kỵ tuổi = jour interdit (suivant l’anne de la naissance) =੠day banned (depending on year of birth).. harei jieng hr] j`$ng y sinh nhật = anniversaire =birthday.. harei siam hr] s`'ng y tốt = jour faste =good day. . harei ta-nyruahhr] t\v&H ngy rất tốt = jour trs faste =ਠvery good day.. harei klahhr] k*H ngy thường = jour ordinaire, normal =ordinary day, normal.ࠠ. harei didinhr] d|d|N ngy hỏa = jour nfaste =੠unlucky day.. harei tal hr] tLng y kỵ = jour interdit =day banned. . harei mraithr] =\mT ngy sc = jour tr೨s nfaste =very bad day.頠

r? = racine = root .aia hu hahlau, kayau hu agha a`% h~% hh*@~ , ky~@ h~% aG% = n??c có ngu?n, cây có r? = pas d'eau sans source, pas d' arbre sans racine = no water without source, no tree without roots. . agha inâ aG% in% r? cái = racine maîtresse = taproot.  . agha caruai aG% c=r& r? ?uôi chu?t = racine pivotante = taproot.  . agha thraow aG% _\E+w r? bò = racine traçante = creeping root.  . agha kabrum aG% k\b~' r? ch?m = racine fasciculée = fasciculata root . . agha palaik aG% p=lK r? ph? = racines voiles = wing roots . . agha anâk aG% anK r? con = radicelle = rootlet.  . agha tanâk aG% tnK r? chòi = drageon = sucker. 

bn pha = cꭴt, face = side, surface. . daok halih sa gah頠_d+K hl|H s% gHngồi x-t sang một bn = carte-toi sur le cꩴt =turn away on the side.. gah amaik頠gH a=mKb*n mẹ = ct maternel =䩠maternal.. gah amgH am%⠠bn cha = ct괩 paternel =paternal.. gah angaok gH a_z+Kb*n trn = le haut, l’amont =up, upstream.. gah yokꠠgH _yKb*n dưới = le bas, l’aval =down, the downstream.. gah d)hgH _d@H bnkiaꠠ= de ce ct-l䩠 =that side of, other side.. gah ni gH n}b*n ny = de ce ctഩ-ci =this side, this party.. gah kameigH km] bn nữ = ct괩 des femmes =the women.. gah lakei gH lk]b*n nam = ct des hommes =䩠In men. gah lingiwgH l|z|w bn ngoi, b꠪n mặt = dehors, le Nord, endroit =outside, the North.. gah dalam gH dl'b*n trong = dedans, le Sud, envers =inside.. gah hanuk gH hn~Kb*n phải = la droite =right, the straight.. gah iwgH i|w bn tri = la gauche =ꡠleft, the left.. gah BinigH b|n} bn B-ni = c꠴t Bani =Bani people.. gah ka praong頠gH k% _\p"b*n sng Ci = les gens du s䡴ng Cai =Song-Cai people . gah ka bruhgH k% \b~H bn sng Diễu = les gens du s괴ng Diu =Song-Dieu people

. adei saai sa tian

(1) giờ hnh lễ = heure de cl੩bration = celebration time. (2) wK rE} số = sort, destine = fate, destiny. _wak sapuhik bramguh (Po Adam) wK sp~h|K \b'g~H hừng đng (giờ Adam) = Aurore (heure d’Adam) = Aurore (time of Adam). _wak esdak jamaat bak jala (Po Mohammad) wK edK jmaT bK jl% trưa (giờ Mohamad) = matin鴩e (heure de Mahomet) = morning (time of Muhammad). _wak wahrik krh pa-ndiak (Po Ibrahim) wK wHr|K \k;H pQ`K đng ngọ (giờ Abraham) = midi (heure d’Abraham) = noon (time of Abraham). _wak aih sarik bi⺩r harei (Po Jonas) wK =aH sr|K _b`@R hr] nghing xế (giờ Jonas) = soire (heure de Jonas) = evening (time of Jonah). _wak agirip brok dayep (Po Mosa) wK ag|r|P _\bK dy@P đầu hꩴm (giờ Moise) = crpuscule (heure de Mose) = dusk (time of Moses). _waktu kr鯢h malam (Po Isa) wKt~% \k;H ml' nửa đm (giờ Jesus) = milieu de la nuit (heure de Jsus) = midnight (time of Jesus). _jhak wak JK wK xấu số = qui a une mauvaise fortune = bad fortune. _siam wak s`' wK tốt số = qui a une bonne destinꩩe = good fortune, extremely fortunate. _wak rathi wK rE} số mệnh = sort, destine = fate, destiny.

brei nyim \b] v[ cho cho mượn = prter = lend ; brei mathraiy \b] m=\EY cho vay = prter ꪠ intrt = lend at interest ; brei wah \b] wH cho cho mượn tạm đỡ = pr骪ter provisoirement = pay interim ; brei thaoh \b] _E+H cho khng = donner sans demander de rendre =䠠donation ; brei tabiak \b] tb`K pht hnh = ᠩmettre, distribuer = issue, distribute ; brei thau \b] E~@ thng bo = avertir = announcement ; brei adat \b] adT cho ph䡩p = donner la permission = give permission ; brei gaon \b] _g+N cho lệnh = donner l’ordre de = give the order ; brei mbeng \b] O$ cho ăn = donner manger = feeding ; brei aw \b] aw cho o = donner un habit. =ࡠclothes donation

___di tuk

amaik soang am nao pak hamu taran

1 ar{y% j_\E<H c'F%pl] r' - F/d~r/g% - ngR c'F% 2ml# x~P ml# x~P oH h~% a`% b{lNmvK d} jlN md{N oH y/~ r% _c" r% y' t=k oH _m"h=gT x=I _\p" xn/ t@L ad] jl%jl% n} hk^ _tK xn/ r{OH l{x] y~/ \bH t_\gK t~/ t`N 3 mt% d$ _m" \d~T s% pkLd} h=gT hr] b{lN \d] atH d} g@P ml' l{IN =b` my~wml' n} lIN l_z<H az{N tam~w m_p<H DN f~N hpKur/ lk] \d;Kx% h=t AL dML \tK dMKt`N \tK d~K _d' hn~K yw% gQ} my~/ o% l{=gH r_l<